Հարց (Civic.am). Պարո՛ն նախարար, Դուք խոսեցիք Ամերիկայի հետ ռազմավարական համագործակցության փաստաթղթի ստորագրման մասին։ Պարո՛ն նախարար, եթե դա տեղի ունենա մինչև Բայդենի վարչակազմի հրաժեշտը, և Թրամփը գա իշխանության, արդյո՞ք գետնի վրա այդ փաստաթուղթն իրագործելի կլինի` հաշվի առնելով Միացյալ Նահանգներում նոր վարչակազմի մոտեցումների տարբերությունը նախորդ վարչակազմի հետ: 

Պատասխան․ Իհարկե, հիմա ընդունված է ասել Միացյալ Նահանգների գնացող իշխանություններ, ընտրված և նոր իշխանություններ, և այդ շարունակ բաժանումներն անելը: Վարչակազմերի ձեռագրերի և տեսլականների տարբերություններ, անշուշտ, կլինեն, ինչպես բոլոր երկրներում, բայց մենք գործ ունենք Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների հետ՝ մի պետություն, որտեղ ընդհանուր առմամբ նաև ինստիտուցիոնալ հիշողություն կա, ինստիտուցիոնալ ավանդույթներ կան և քաղաքականություն կա, որը շարունակվում է, ի վերջո, ամեն ինչ չի փոխվում։ Մենք մեր հարաբերությունները զարգացնում ենք Միացյալ Նահանգների հետ, ոչ թե գործող կամ հեռացող վարչակազմի կամ իշխանությունների հետ: Մենք նաև մեր կապերն արդեն իսկ ունենք եկող վարչակազմի հետ, ընտրված նախագահի և նրա թիմակիցների հետ: Դուք ինքներդ տեսել եք նաև դա ապացուցող և՛ հանդիպումներ, և՛ քննարկումներ, գուցե, որոնք երևացել են հանրային տիրույթում, գուցե և չէ, բայց մենք շատ նորմալ շփումներ ունենք և՛ դեմոկրատների հետ, և՛ հանրապետականների հետ:

Հարց («Ազատություն» ռադիոկայան). Պարո՛ն Միրզոյան, Իլհամ Ալիևը սահմանազատման հանձնաժողովների հաջորդ հանդիպման մասին խոսեց, Դուք էլ այսօր հայտարարեցիք, որ հնարավոր է հենց հունվար ամսին այդ հանդիպումը կայանա. հնարավո՞ր է այդ հանդիպումից հետո վարչապետը հայտարարի, որ եթե չվերադարձվեն անկլավները, շաբաթվա վերջ պատերազմ կլինի։ Ավելի կոնկրետացնեմ հարցս. եթե Ադրբեջանը հանձնաժողովների օրակարգ կոնկրետ անկլավ/էքսկլավների հատվածում սահմանազատումը շարունակելու առաջարկ բերի hայկական կողմի դիրքորոշումը ո՞րն է լինելու, իրավիճակը թողնե՞լ այնպիսին, ինչպիսին կա, թե՞ փոխանակում իրականացնել։ 

Պատասխան․ Շնորհակալ եմ հարցի համար: Կանոնակարգը, որը ստորագրվել է երկու երկրների կողմից՝ հրապարակային փաստաթուղթ է։ Անկլավների մասին առանձին դրույթ, և նաև ավելի վաղ` գարնանն էլ՝ մինչև կանոնակարգի ստորագրումը, փաստաթուղթ էր ստորագրել, ոչ պայմանագիր։ Գիտենք, որ Հայաստանի Հանրապետությունը ունեցել է անկլավներ Ադրբեջանում, գիտենք նաև՝ եղել են, ինչպես ընդունված է ասել, ադրբեջանական, անկլավներ Հայաստանի տարածքում։ 

Հիմա այդ հարցերը քաղաքական իրողություններ են, բայց գոյություն ունի հարցի իրավական կողմը։ Ես կարծում եմ, որ հանձնաժողովներին պետք է ժամանակ տալ նաև այդ հարցով զբաղվելու համար: Չեմ կարծում, թե երկու երկրները պատրաստ են այս պահին այդ հարցը քննարկելու, բայց, կրկին, սա թողնում եմ հանձնաժողովներին։ Մեթոդը և աշխարհագրորեն տեղը, որտեղից ընկալում կա երկուստեք շարունակել աշխատանքները, մի փոքր այլ են և պակաս ռիսկային։ Հիմա, որ ասեմ Հայաստանի ամենահյուսիսային կետից կամ Հայաստանի ամենահարավային կետից, կամ, չգիտեմ, X գյուղից, դա շատ բան չի փոխելու Ձեր հարցի կոնտեքստում. Դուք անկլավներից եք հարցնում, ես ասում եմ` այդպիսի պայմանավորություն չկա։ Ճիշտ հակառակը, ընդհանուր առմամբ կա ընկալում բոլոր հարցերը, այդ թվում և՝ տարբեր հեռանկարներ մտքում ունենալով՝ քննարկել ավելի ուշ փուլերում: 

Հարցի շարունակություն. Ի՞սկ այն տարածքներից հնարավոր է շարունակվեն, որտեղ օկուպացված տարածքներ կան՝ Հայաստանի օկուպացված տարածքներ: 

Պատասխան. Այս փուլում, ի շահ սահմանազատման գործընթացի և ի շահ աստիճանական կայունացմանը, ես ավելի պակաս պոտենցիալ հակասությունների բերող կամ սրող տեղից կշարունակեի սահմանազատումը, բայց կրկին սա սահմանազատման հանձնաժողովների որոշելիքն է։ 

Հարց (ABC media). Պարո՛ն Միրզոյան, 2023 թվականին Արցախի բռնի հայաթափումից հետո ի՞նչ բանակցություններ եք տարել արցախցիների վերադարձի վերաբերյալ, և եթե բանակցություններ եղել են, քննարկե՞լ եք արցախցիների հավաքական, անհատական թե՞ օրինակ՝ փուլային տարբերակի շուրջ։ Եվ երբ խոսվում է արցախցիների հավաքական կամ անհատական վերադարձի մասին, Ադրբեջանը միանգամից բարձրաձայնում է այսպես կոչված «ադրբեջանցի փախստականների» վերադարձի հարցը և հավասարության նշան է դնում այս երկու գործընթացների միջև։ Դուք՝ որպես Հայաստանի արտաքին քաղաքական գերատեսչության գործող ղեկավար, ինչպե՞ս եք վերաբերում այդ հավասարության նշանին, եթե ընդունելի է, ինչու՞ և եթե ընդունելի չէ, ինչու՞: Շնորհակալություն: 

Պատասխան․ Մեր իշխանությունը նաև 2020 թվականի պատերազմից հետո, մեր գնահատմամբ, իրատեսական բոլոր հնարավոր ջանքերը գործադրեց, որպեսզի Լեռնային Ղարաբաղի հայությունը կարողանա շարունակել ապրել Լեռնային Ղարաբաղում և օժտված լինել որոշակի իրավունքներով։ Այս ջանքերը, և հիմա սա փաստ է, կարծում եմ, որ ճիշտ վերաբերմունքի չարժանացան Լեռնային Ղարաբաղի գործող, գուցե նաև նախկին իշխանությունների կողմից և ինչ-որ առումով նաև այդ պատճառով հիմա ունենք այն ինչ ունենք: Հիմա Դուք ինձ հարցնում եք «որպես արտաքին գործերի նախարար, Դուք բանակցու՞մ եք Լեռնային Ղարաբաղի հայերի վերադարձի մասին». Լեռնային Ղարաբաղի հայերի այնտեղ ապրելու մասին մենք խոսում էինք այն ժամանակ, երբ Լեռնային Ղարաբաղում հայեր ապրում էին: Ի՞նչ պայմաններով վերադարձ։ Ես մի անգամ սա նաև քաղաքական ուժերի ներկայացուցիչներին հարցրեցի, կամ մեկից ավելի անգամներ է առիթ եղել, ես նկատի ունեմ հրապարակային բանավեճը. ի՞նչ պայմաններով. ինքնորոշվա՞ծ ինքնավարության կազմում, թե՞ ուղղակի որպես Ադրբեջանի քաղաքացիներ, թե՞ Ադրբեջանի քաղաքացիներ, որոնք դպրոցում հայերեն սովորելու իրավունք ունեն: Երբ ամբողջական պատկերացում ձևավորվի, օրինակ` ձեր լրատվամիջոցի կամ ձեր լրատվամիջոցին համակրող քաղաքական ուժի կամ քաղաքական ուժերի խմբի կողմից, ավելի համապարփակ կկարողանամ ես այդ հարցին պատասխանել: Լեռնային Ղարաբաղ հայերի վերադարձը դարձել է ինչ-որ «շուտասելուկի» պես մի բան, որը երբեմն ոչ այնքան լրագրողները, որքան քաղաքական այս կամ այն ուժի ներկայացուցիչները կրկնում են: Լեռնային Ղարաբաղի հայերի վերադարձը ու՞ր, ի՞նչ պայմաններով, կարո՞ղ եք ասել. ուղղակի որպես Ադրբեջանի քաղաքացինե՞ր, կար այդ հնարավորությունը, Ադրբեջանի քաղաքացիները, որոնք դպրոցում հայերեն սովորելու իրավունք ունեն, կար այդ հնարավորությունը, ուրի՞շ։

Հարցի շարունակություն. Դուք այդ հարցի շուրջ բանակցություններ տարել ե՞ք և ձեռք եք բերել այդ համաձայնությունները:

Պատասխան. Ո՛չ։ Ես ցավում եմ, որ կամ ես լավ չձևակերպեցի, չնայած դեռ շարունակում էի խոսել և ձևակերպել, կամ Դուք սխալ տպավորություն ստացաք: Հիշու՞մ եք 2021-2022 թթ. քննարկվում էին, օրինակ՝ Լեռնային Ղարաբաղի ներկայացուցիչների կողմից ուղիղ բանակցություններն, օրինակ` Սոֆիայում կազմակերպվող հանդիպումը, այլ բաներ, որոնք ուղղակի հոդս ցնդեցվեցին և այդ հանդիպումների հետ միասին այն հնարավոր հեռանկարները, որոնց այդ հանդիպումները կարող էին բերել: Հոդս ցնդեցվեցին շատ կոնկրետ շրջանակների կողմից, շատ կոնկրետ գործողություններով, գուցե նաև հրահրված՝ շատ կոնկրետ երրորդ երկրների կողմից։ Հիմա, երբ այդ ամեն ինչը եղել է, երբ Լեռնային Ղարաբաղում հայեր չեն ապրում, եկել եք Երևանում, ասում եք` Լեռնային Ղարաբաղի հայերի վերադարձ: Շատ լավ, լսեցինք Ձեզ, ցավոք, ոչ մի լավ բան չեմ կարող ասել այդ մասին։ Մեր կառավարության քաղաքականությունն է այնպես անել, որ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված մեր հայրենակիցները կարողանան, այդ թվում նաև՝ կառավարության աջակցությամբ, հոգալ իրենց բոլոր  առաջին անհրաժեշտ կարիքները։ Կարճաժամկետ կտրվածքով դա տեղի է ունեցել, այժմ փուլն է օգնել նրանց հոգալ միջնաժամկետ և երկարաժամկետ կարիքները, այդ թվում նաև՝ բնակարանային ապահովում, զբաղվածություն և այլն։ Մենք կանենք մեզնից հասնող ամեն ինչ, որպեսզի այդ մարդիկ այստեղ` Հայաստանի Հանրապետությունում, իրենց լիարժեք ինտեգրված զգան և ապրեն, արարեն և օգտվեն բոլոր իրավունքներից:

Հարցի շարունակություն. Հարցի երկրորդ հատվածում նշեցի, որ երբ խոսում եք արցախցիների հավաքական վերադարձի մասին, Ադրբեջանը միանգամից նշում է այսպես կոչված «ադրբեջանցի փախստականների» վերադարձի մասին և հավասարության նշան է դնում այս երկու գործընթացների միջև: Դուք ինչպե՞ս եք վերաբերվում այս հավասարությանը։ 

Պատասխան. Շատ լավ։ Ես այդ մասին արդեն ասացի: Ես գիտեմ ադրբեջանցիներ, ովքեր հեռացել են Հայաստանից և ստացել են փոխհատուցում. 160000-ից ավել ադրբեջանցիներ գիտեմ, ովքեր վաճառել են իրենց գույքը, գիտեմ ադրբեջանցիներ, ովքեր փոխանակել են իրենց գույքը, և դրան զուգահեռ գիտենք, կրկնում եմ, հայերի ճակատագիրն Ադրբեջանում, Բաքվում, Սումգայիթում և այլն։ Չեմ կարծում, որ իրավիճակները նույնական էին, որ վերաբերմունքը նրանց նկատմամբ երկու երկրներում նույնական էր, և խնդիրն էլ, իհարկե, նույնական չէ։ 

Հարց (MediaHub). Պարո՛ն Միրզոյան, իմ հարցն էլ է վերաբերում Ալիևի երեկվա հայտարարություններին. մասնավորապես, Ադրբեջանի նախագահը երեկ նշեց, որ Հայաստանի Հանրապետությունը սպառնալիք է տարածաշրջանի երկրների համար, և նա մեր երկիրը որակեց որպես «ֆաշիստական պետություն»` նշելով, որ 30 տարի ֆաշիստական գաղափարախոսություն կրողներն են ղեկավարել այս երկիրը: Իր խոսքում, մասնավորապես, նա նշեց, որ կա՛մ Հայաստանի Հանրապետության ներկայիս ղեկավարությունը պետք է վերացնի այդ ֆաշիստական գաղափարախոսությունը կրողներին, կա՛մ իրենք պետք է վերացնեն, որովհետև այլ ելք չունեն։ Հիմա ուզում եմ հասկանալ` Հայաստանի Հանրապետությունն ինչ քայլեր պիտի ձեռնարկի ու ընդհանրապես, ո՞նց է վերաբերում նմանատիպ հայտարարություններին։ 

Պատասխան. Ո՞նց կարելի է վերաբերվել նմանատիպ հայտարարություններին: Ես ուրիշ բան եմ ուզում ասել։ Իհարկե, գայթակղությունը շատ մեծ է անմիջապես հակադարձել և բերել անհերքելի, հրապարակային, բարձր մակարդակով արված հայտարարություններ, որոնք վկայություն են նրա, որ ճիշտ Ադրբեջանում կա ֆաշիստական վերաբերմունք, խրախուսվող ֆաշիստական վերաբերմունք, հայերի, հայության, ինչպես իրանք են ասում, նաև հայություն տերմինն են օգտագործում, նկատմամբ: Ես զերծ կմնամ այդ գայթակղությունից, կփորձեմ ինձ տիրապետել և, ընդհանրապես, առաջարկում եմ գնահատենք` ինչի համար են արվում այս կարգի հայտարարություննները: Գուցե այս կարգի հայտարարությունների նպատակը այն է, որ մենք զերծ չմնանք գայթակղությունից և հանդես գանք պատասխան կոշտ հայտարարություններով, հետո իրենք ավելի սուր հայտարարությամբ, հետո մենք ավելի սուր հայտարարությամբ, հետո գետնի վրա լինի կրակոց: Հիշու՞մ եք օրեր առաջ ադ մասին պնդումներ էին անում։ Հետո լինի իրական կրակոց այս կողմից, այն կողմից և ունենանք նոր ռեալ էսկալացիա։ Կարծում եմ` սա լավագույն ճանապարհը չէ, որով մենք պետք է գնանք։ Մենք պետք է ունենանք ամուր նյարդեր, մենք պետք է լինենք համբերատար և մենք պետք է չշեղվենք խաղաղության օրակարգից։ Մենք անելու ենք ամեն ինչ, որպեսզի շարունակենք զարգացնել խաղաղության օրակարգը, խաղաղություն կառուցենք մեր բոլոր հարևանների հետ և հնարավորություն տանք Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներին առանց անվտանգային մտահոգությունների, մտավախությունների, վախերի շարունակել իրենց կյանքը կառուցել Հայաստանի Հանրապետությունում, պլանավորել իրենց և իրենց ընտանիքների երջանիկ ապագան, ապրել և արարել: Մենք շարունակելու ենք մեր խաղաղության օրակարգը և չենք տրվելու այդպիսի սադրիչ քայլերի։

Հարցի շարունակություն. Իսկ այդ օրակարգն իրականություն դարձնել հնարավո՞ր է, եթե կողմերից 1-ը երբևէ չի փորձում անգամ գալ կառուցողական դաշտ։ 

Պատասխան. Ակնհայտորեն ոչ, բայց Ձեր առաջա՞րկը, իհարկե ոչ. խաղաղություն միայնակ չես կառուցի, բայց կարող ես շարունակել կառուցողական աշխատել մյուս կողմի հետ, որպեսզի այդ խաղաղությունը կառուցվի։ Կամ հակառակը. 1-ը կասի «ֆաշիստ ես», մյուսը կասի` «չէ, ֆաշիստը դու ես», և կսկսեն իրար վրա կրակել։ Հիմա ո՞րն է լավ։ Մենք շարունակելու ենք կառուցողական և համբերատար աշխատել, որպեսզի օր առաջ կարողանանք ապահովել իրական խաղաղություն։ 

Հարցի շարունակություն. Ներողություն, ուղղակի մի ճշգրտում էլ. երբ որ իրենք են ասում, որ այդ ֆաշիստներին եթե Հայաստանի Հանրապետությունը չվերացնի, իրենք են վերացնելու, սա արդյո՞ք արդեն հենց այդ սպառնալիքը չի, որ պետք է արձագանքենք, թե ոչ։ Մեկ է՝ լինելու այդ կրակոցը։ 

Պատասխան. Չէ՞ ես Ձեզ կարող եմ ասել` դրանից ավելի լուրջ սպառնալիքներ են եղել։ Հիմա Հայաստանի Հանրապետության տարածքների նկատմամբ ուղիղ սպառնալիք հանդիսացող տեքստեր են անցնում «Արևմտյան Ադրբեջանի» խոսույթի համատեքստում։ Դրանց չարձագանքելը նորմա՞լ է, այ որ ասեց` «ֆաշիստ եք», պետք է արդեն ավելի սու՞ր արձագանքենք։ Կարծում եմ` ավելի վտանգավոր և սպառնալից բաներ են եղել, պետք է ուղղակի ավելի շրջահայաց գտնվել և փորձել աշխատել, այո, այդպիսի հարևանի հետ։ Շնորհակալ եմ։ 

Հարց. (Հանրային ռադիո). Դուք Ձեր խոսքի սկզբում, պարոն նախարար, նշեցիք որպես ձեռքբերում սահմանազատման կանոնակարգի ամրագրումը։ Դուք ծանո՞թ եք այդ կանոնակարգի ադրբեջանական տարբերակին։ Ինչու եմ հարցնում, որովհետև կար պայմանավորվածություն, որ բանակցային գործընթացում միջնորդավորված լեզուն լինելու է ռուսերենը, բայց ոչ ռուսերենով, ոչ ադրբեջաներենով այդ փաստաթղթերը հասանելի չեն:

Պատասխան. Այդպես չի, կարծում եմ. այդ փաստաթուղթը համաձայնեցվել է ռուսերեն տարբերակով, որից հետո թարգմանվել է հայերեն և ադրբեջաներեն, որից հետո հայերենը փորձաքննություն է անցել Ադրբեջանում, ադրբեջաներենը փորձաքննություն է անցել Հայաստանում, և այս ընթացակարգերից հետո է միայն ստորագրվել այդ փաստաթուղթը։ Հասանելի է, թե չէ. անկեղծ ասած, մտքովս չի անցել ստուգել ադրբեջանական տարբերակի հասանելիությունը կայքերում, բայց ենթադրում եմ, որ պետք է, որ լինի, դա հրապարակային փաստաթուղթ է, շնորհակալ եմ։

Հարց («ԱՌԿԱ» լրատվական գործակալություն). Պարո՛ն նախարար, ուզում եմ անդրադառնալ ոչ թե երեկվա հայտարարություններին, այլ վերջին մի քանի տարվա հայտարարություններին։ Դուք էլ ասացիք, որ ամենամեծ սպառնալիքները չէ, որ երեկ արտահայտվել են։ Ուզում եմ հասկանալ ԱԳՆ-ի գործողություններն այդ ուղղությամբ, որովհետև ակնհայտ սպառնալիքներ, այդ թվում՝ ուժի կիրառման սպառնալիքներ ենք լսում։ ԱԳՆ-ն իր կողմից ի՞նչ գործողություններ է ձեռնարկում, որպեսզի չեզոքացնի այս ռիսկերը։ Մենք գործընկերներին հայտարարու՞մ ենք դրա մասին, ինչ-որ պատասխան իրանցից ստանու՞մ ենք, չե՞նք ստանում: Ուղղակի ստացվում է, որ մեզ սպառնում են, մենք մի ձև պատասխանում ենք և վերջ: Մենք ոչ մի պատասխան միջազգային հանրության կողմից չենք ստանում. ոչ աջակցություն ենք ստանում, միայն խոսքեր: Ինչ-որ ռեալ գործողություններ կատարու՞մ ենք, թե ոչ։ 

Պատասխան․ Շատ լավ: Տեսե՛ք, այստեղ մի կոնցեպտուալ պահ կա, որին ես ուզում եմ անդրադառնալ: Մեր հարևանն Ադրբեջանն է: Ինչ փոխվեց աշխարհում, ում հետ լավացանք, ինչ եղավ, ում հետ վատանանք, նույնն էլ Ադրբեջանի պարագայում, մենք շարունակելու ենք մնալ իրար հարևաններ, և մեր խնդիրների ուղղակի հասցեատերը, նաև աշխատանքի ուղղակի հասցեատերն այս առումով՝ Հայաստան-Ադրբեջան կարգավորման համատեքստում, հենց Ադրբեջանն է: Այսինքն, առաջին հերթին մենք աշխատում ենք Ադրբեջանի հետ։ Օրինակ` փաստաթուղթ ենք քննարկում, ամեն տառի, ամեն պարբերության վրա աշխատանք ենք տանում: Կան բաներ, որոնք համարում ենք անհիմն, կան բաներ, որ, վստահ եմ, մենք ենք ասում, իրենք համարում են անհիմն կամ անիրատեսական: Նաև պետք է հաշվի առնել ուժերի հարաբերակցությունը: Գուցե նաև իրենք ավելի անարդարացիորեն, կամ այդպիսին է մեր ընկալումը, թե իրենք անարդարացիորեն են համարում անհիմն մեր դիտարկումները, մեր դիտարկումներն իրենց պահանջների կամ դիտարկումների վերաբերյալ անարդարացի լինելու վերաբերյալ ավելի հիմնավոր են, բայց այս ամեն ինչը սուբյեկտիվ դատողությունների դաշտից է։ Փաստն այն է, որ մենք շարունակում ենք աշխատել, և մեր աշխատանքների ուղիղ առաջին հասցեատերն Ադրբեջանն է: Իրենց հետ է պետք կարգավորել ոլորտ առ ոլորտ, ճյուղ առ ճյուղ: Հաճախ դա չի ստացվում, հաճախ դա հանդիպում է, ինչպես տեսնում եք, ագրեսիվ հռետորաբանության, երբեմն դա ստացվում է, ինչպես տեսնում ենք սահմանազատման դեպքում: Հուսով եմ՝ դա կստացվի, օրինակ, ենթակառուցվածքների ապաշրջափակման դեպքում: Այսպես քայլ-քայլ գուցե հնարավոր լինի հաղթահարել տասնամյակներ տևած այս ատելությունը և թշնամանքը, որը և՛ ուներ օբյեկտիվ պատճառներ, և՛ հրահրվել էր, նաև որոշ դեպքերում առանձին նարատիվներ կամ կոմպոնենտներ թեժացվել էին  այս կամ այն ուժային կենտրոնի կողմից: Չէ՞ որ բոլորն էլ իրենց շահերն ունեն։ 

Սա չի նշանակում, որ մենք չենք աշխատում միջազգային գործընկերների հետ, Դուք դա էիք նաև հարցնում. իհարկե, աշխատում ենք միջազգային գործընկերների հետ: Ես կարող եմ, գուցե մի փոքր համարձակ  կամ հավակնոտ հնչի, բայց ես կարող եմ ասել իմ տպավորությունը։ Ես կարծում եմ, որ գործընկերների ճնշող մեծամասնությունն այժմ ունի շատ ադեկվատ ընկալում Հայաստան-Ադրբեջան կարգավորման գործընթացի ներկա փուլի և երկու երկրների կառուցողականության կամ ապակառուցողականության վերաբերյալ, երկու երկրների նարատիվների ագրեսիվ կամ սադրիչ լինելու կամ չլինելու վերաբերյալ: 

Բայց ուզում եմ նորից վերադառնանք նրան, որ մեր աշխատանքների առաջին թիրախը և հասցեատերը հենց Ադրբեջանն է: Ի վերջո, չափազանցված է թե ոչ, հիմնավոր է թե ոչ, բայց այն, որ Հայաստանում մենք մտածում ենք, որ Ադրբեջանում կա ֆաշիստական վերաբերմունք հայության նկատմամբ և այն, որ գուցե իրենք մտածում են Ադրբեջանում, որ Հայաստանում կա ֆաշիստական վերաբերմունք Ադրբեջանի նկատմամբ, արդեն իսկ խնդիր է և այս ճանապարհը միայն կարող ենք իրար հետ աշխատելով հաղթահարել։Իհարկե միայնակ դա չես անի, պիտի մյուս կողմի ցանկությունը ևս լինի: Բայց կրկին, մենք` արտաքին գործերի նախարարությունը, կարող ենք միայն բանեցնել և շարունակել մեր դիվանագիտական ջանքերը։ 

Հարցի շարունակություն. Մեկ ճշտում կցանկանամ անել, հարցն ընկալման մասին չէ: Ըկալումը, Դուք ճիշտ ասացիք, սուբյեկտիվ է: Այսօր, օրինակ, ԱՄՆ-ում, Ֆրանսիայում, ցանկացած պետություն վերցնենք, նախարարը փոխվեց՝ ընկալումը փոխվեց, կառավարությունը փոխվեց՝ ընկալումը փոխվեց, հարցը ռեալ գործողությունների մասին է, այս մասին է հարցը, ռեալ օգնություն, ռեալ ճնշում, ոչ թե խոսքեր ուղղակի, այլ բանակցությունների ընթացքում ինչ-որ աջակցություն հայտնել, աջակցություն ցուցաբերել նման բաների մասին է խոսքը։ 

Պատասխան. 21-րդ դարի աշխարհը մի քիչ ավելի բարդ է իրականում, և հարաբերությունները նույնպես մի քիչ ավելի բարդ են։ Գուցե, ցավոք, ամեն ինչ այդքան պարզունակ չէ: Մի քիչ ուրիշ ձև է աշխատում և մի քիչ ուրիշ ձև է պտտվում այս մոլորակը, չգիտեմ լավ է, թե վատ է: Նորից ուզում եմ, գուցե հռետորական, կոչ անել մեզ բոլորիս և փորձագետներին, նրանք, ովքեր այս թեմաների հետ գործ ունեն և այս կամ այն կերպ ազդում են հասարակության կարծիքի վրա, եկե՛ք կենտրոնանանք Ադրբեջանի հետ աշխատելու վրա: Մեր հարաբերություններն այլ երկրների հետ, ես լայն սպեկտր թվարկեցի, ընդ որում և՛ աշխարհագրական առումով, և՛ բովանդակային առումով լայն, նրանց հետ մեր աշխատանքներն այսպես թե այնպես շարունակվում են ու մեր հարաբերությունները խորանում են, մեր խնդիրն այստեղ այս հարևանի հետ է, փորձենք միասին լուծել։ 

Հարց (Armenia Today)․ Պարո՛ն Միրզոյան, տարեվերջին Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ հնարավոր է արդեն իսկ սահմանազատված հատվածներից դուրս բերվեն ԵՄ  դիտորդները: Դա ի պատասխան Բաքվի պահանջին։ Դուք ավելի վաղ հայտարարել էիք, որ ԵՄ-ն  դիտարկում է մանդատի երկարաձգման հնարավորությունը: Այսօր ևս խոսեցիք Ձեր ելույթում ԵՄ դիտորդների կարևորության և անհրաժեշտության մասին: Արդյո՞ք հակասություն չկա հայտարարությունների մակարդակով, և արդյո՞ք Երևանին հայտնի է ԵՄ դիրքորոշումը, հատկապես արդեն իսկ սահմանազատված հատվածներից դուրսբերման հնարավորության մասով։ Մի կարճ դիտարկում էլ. իհարկե, անդրադարձաք Ալիևի հայտարարություններին, սակայն ես ուզում եմ մի հարց տալ այս տեսանկյունից. որքանո՞վ եք Դուք հնարավոր համարում խաղաղության պայմանագրի ստորագրումն այս պայմաններում, այս հայտարարությունների ֆոնին՝ հաշվի առնելով նաև Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարության վերջին հայտարարությունները, մեղադրանքները, և արդյո՞ք, ըստ Ձեզ, Բաքուն ուզում է, ցանկանում է խաղաղության պայմանագիր կնքել, և էսկալացիայի հնարավորությունն այս համատեքստում որքանո՞վ եք գնահատում։ Շնորհակալություն։ 

Պատասխան. Նախ վերջին հատվածին անդրադառնամ, բայց խնդրում եմ դրանից վերնագրեր չսարքեք, մարդկանց պանիկայի մատնեք. քանի դեռ խաղաղության պայմանագիրը փաստ չէ, ես անընդհատ էսկալացիայի հավանականություն եմ տեսնում, և քանի դեռ մենք լսում ենք այսպիսի հռետորաբանություն, տեսնում ենք, ես ինքս անընդհատ էսկալացիայի հավանականություն եմ տեսնում: Նաև այդ էսկալացիայի հավանականության համար է, կամ կանխելու համար է, որ գոյություն ունեն, հարցի առաջին մասին անդրադառնամ, Եվրոպական միության քաղաքացիական դիտորդները։ Դուք մեջբերեցիք, բայց ոչ ամբողջությամբ, եթե ճշգրիտ մեջբերեիք, կարծում եմ` կտեսնեիք, որ ընդհանրապես հակասություն չկա։ Ես ասում եմ` քանի դեռ մենք չունենք խաղաղություն, կայունություն սահմանին, քանի դեռ մենք չունենք սահմանազատված սահման, գոնե հատվածներով և քանի դեռ մենք ունենք այսպիսի հայտարարություններ, ինչպիսիք, օրինակ, մեր զինված ուժերի կողմից կրակոցներ արձակելու մեղադրանքներն են, կամ այսպիսի ագրեսիվ հայտարարություններ, մենք շարունակելու ենք ունենալ երրորդ կողմի չեզոք կարծիք և մշտադիտարկում գետնի վրա, այնպիսին, ինչպիսին, օրինակ՝ Եվրոպական միության քաղաքացիական առաքելությունը։ Հետևաբար, մենք ունենք նրանց կարիքը, և ես հուսով եմ՝ Եվրոպական միությունը կկայացնի որոշում երկարաձգել։ Եթե այդ որոշումը կայացվի, մենք կարող ենք դա ողջունել։ Մենք ինչ-որ արտահայտություններ ենք վերցնում, հետո սկսում ենք «շուտասելուկի» պես կրկնել ու հետո մոռանում ենք՝ այդ ամեն ինչն ինչից սկսվեց և ինչի մասին է։ Ինչի՞ համար է Եվրոպական միության քաղաքացիական առաքելությունը. հիմա չդարձնենք այդ առաքելությունը ռուս սահմանապահ զորքերի երկրորդ սերիան, որ ինչ-որ մեկն անպայման պիտի լինի՝ երրորդ երկիր, ինչ-որ հզոր ուժի ներկայացուցիչ մեր սահմանին։ Ինչպես ռուս սահմանապահներն էին տեղակայվել ժամանակավոր, որպեսզի մենք կարողանանք կարողություններ ձևավորել կամ մեր մտավախությունները չեզոքացնել X երկրի հետ, այնպես էլ այս դեպքում մենք հրավիրել ենք Եվրոպական միության դիտորդներին, որպեսզի դիտարկեն և կանխեն, և իմիջիայլոց, իրենց մանդատում էլ նշված է` աջակցեն սահմանազատման գործընթացին։ Եթե սահմանը սահմանազատվում է, եթե խաղաղության պայմանագիր է կնքվում, եթե հարաբերություններ են հաստատվում, իհարկե, մենք պիտի շնորհակալություն հայտնենք Եվրոպական միությանը, ինչպես շնորհակալություն ենք հայտնել և հայտնում ռուս սահմանապահներին և ասել «ինչո՞վ կարող ենք հիմա մենք ձեզ օգնել, օրինակ, աշխարհի որևէ այլ անկյունում»։ Այս պահին մենք դա չունենք, բայց այդ տեսլականը աչքի առաջ և մտքում պետք է ունենալ, այնպես չլինի, որ մի տարի հետո էլ ասեն «նոր ապոկալիպսիս է, հիմա էլ Եվրոպական միության դիտորդները Կիրանց չեն գնում, որովհետև այնտեղ սահմանազատված է»։ Ամբողջ իմաստը նրանում է, որ ունենանք սահմանազատված սահման և կայունություն սահմանի երկու կողմերում և ինչ-որ պահի ապագայում այլևս որևէ դիտորդի կարիք չունենանք: 

Ինչպես ես անընդհատ հավանական եմ համարում էսկալացիան, քանի դեռ չկա խաղաղության պայմանագիր, այնպես էլ ես, քանի դեռ բանակցությունները շարունակվում են, անընդհատ հավանական եմ համարում խաղաղության պայմանագրի ստորագրումը։ Դուք հարցնում եք ինձ` բայց Ադրբեջանն ուզու՞մ է, թե չէ. ըստ ամենայնի, մինչև այս պահն այն տեքստը, որ եղել է, երևի թե չէ, որովհետև եթե ուզեր, մենք ուզում էինք, կստորագրվեր: Հետևաբար, Ձեր հարցի պատասխանն է` երևի թե ոչ, չի ուզում։ Արդյո՞ք սա նշանակում է այս պատմության ավարտ, կարծում եմ, որ ո՛չ։ Հիմա վերադառնալով նախորդ հարցին կամ հարցերին, որովհետև կարմիր թելով գնում է՝ մենք ունենք երկու երկիր մեկը մենք ենք և մյուս կողմը, որը չի ուզում խաղաղություն, հանդես է գալիս ագրեսիվ հայտարարություններով։ Այդ նույն ձև հակադարձել` իմանալով, որ եթե այդ պատմությունը շատ զարգացավ, դու շահեկան վիճակում, մեղմ ասած, չես հայտնվելու, կամ գուցե հենց այդպես էլ մտածված է, շատ ավելի խոշոր, ինչպես ասում են «շնաձկների» կողմից, որ դու այդ խայծը կուլ տաս և հետո իրենք քեզ «կուլ տան»։ Գուցե՞ պետք չէ ռեֆլեքսիվ միանգամից գնալ այդ ուղղությամբ և ոչ էլ պետք է հանձնվել։ Հետևաբար պետք է շարունակել աշխատել, ջանքեր գործադրել և կարող եմ միայն ասել, որ մենք իսկապես ուզում ենք Հարավային Կովկասում ունենալ խաղաղություն և Ադրբեջանի հետ կարգավորված հարաբերություններ, մենք իսկապես ուզում ենք բաց սահման Թուրքիայի հետ, մենք իսկապես ուզում ենք, որ Հայաստանի տարածքով կարողանան ադրբեջանական և թուրքական բեռներն անցնել, ինչպես օրինակ՝ չինական և ֆրանսիական, և մենք իսկապես ուզում ենք, որ հայկական բեռները կամ Հայաստան եկող բեռները, Հայաստանից գնացող բեռներն անցնեն Ադրբեջանով և Թուրքիայով։ Որ փուլում այս կոմպոնենտներից որը հնարավոր լինի, պետք է իրականացնենք։ Սա է ամբողջը։ Ո՛չ պետք է մեզ խաբենք, ասենք` «ամեն ինչ վարդագույն է», և տեսեք, Ադրբեջանն այլևս ագրեսիվ հայտարարություններ չի անում, անում է, տեսնում ենք, ո՛չ էլ պետք է մեզ ասենք` «վերջ, աշխարհը փուլ եկավ», այսինքն` սև ու սպիտակ կամ տվյալ դեպքում սև ու վարդագույն չէ։ 

Շնորհակալ եմ և բոլորիս, այս համատեքստում նաև, հաջողություն եմ մաղթում:

ՀՀ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանի 2024 թ. ամփոփիչ ասուլիսը (մաս 1)