Բարև ձեզ, հարգելի՛ գործընկերներ: Նախ սրտանց շնորհավորում եմ բոլորիդ Ամանորը և Սուրբ Ծնունդը և հղում լավագույն մաղթանքներս: 

Տարվա ընթացքում, իհարկե, արտաքին գործերի նախարարության գործունեության վերաբերյալ պարբերաբար և մշտապես լինում են համապատասխան հրապարակումներ. այս կամ այն ձևով, մեթոդով հանրությունը ծանուցվում է մեր գործունեության մասին: Այնուամենայնիվ, ավանդույթ կա անցնող տարվա վերջին օրերին կամ արդեն սկսված տարվա առաջին օրերին ամփոփել նախորդ տարին: Ես նախ հանդես կգամ հնարավորինս սեղմ ներածական խոսքով, որից հետո սիրով կպատասխանեմ ձեր հարցերին: 

Բնականաբար, կսկսեմ Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների կարգավորման գործընթացից: Ենթադրում եմ և հասկանալիորեն  առաջին հերթին դա է բոլորիդ հետաքրքրում։ Իհարկե, նաև վստահ եմ, ամբողջը չեմ ասի և, միևնույն է, կլինեն հարցեր: 

Այսպես, անցած տարի մենք էական ձեռքբերում ենք ունեցել Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում։ Խոսքս, իհարկե, սահմանազատման գործընթացի մասին է։ Մեզ հաջողվեց ստորագրել, ըստ էության, երկու երկրների միջև երբևէ եղած առաջին միջազգային իրավական փաստաթուղթը, սահմանազատման երկու հանձնաժողովների համատեղ գործունեության կանոնակարգը և այնուհետև նաև գետնի վրա տեղի ունեցավ միջպետական սահմանի որոշակի հատվածի սահմանազատում։ Ի դեպ, առիթից ուզում եմ օգտվել և՛ ձեզ, և՛ մեր հայրենակիցներին, ովքեր եթերով կհետևեն, հորդորել որևէ առիթի դեպքում այցելել սահմանազատված հատված և տեսնել նաև սահմանի կահավորումը և նաև կյանքն արդեն սահմանազատված շրջանում: Պայմանավորվածություն կա շարունակելու այս աշխատանքը. ենթադրաբար հենց հունվարին, այս ամիս, տեղի կունենա երկու փոխվարչապետերի միջև և նրանց գլխավորած հանձնաժողովների միջև հերթական հանդիպումը։ Կա նաև ընկալում, թե ինչպես և որտեղից շարունակել սահմանազատումը:

Խաղաղության պայմանագրի մասով. իհարկե, տարվա ընթացքում եղել են փաստաթղթի վերաբերյալ մի շարք առաջարկների փոխանակումներ, նաև եղել են մասնակի առանձին ձևակերպումների փոխանակումներ, եղել են նաև պաշտոնական կամ ոչ պաշտոնական ֆորմատներում շփումներ և քննարկումներ նախարարների, երկրների ղեկավարների մակարդակով: Այնուամենայնիվ, մենք չունենք ստորագրված փաստաթուղթ: Մենք շուրջ մեկուկես ամիս առաջ ուղարկել ենք մեր հերթական առաջարկը և այժմ սպասում ենք ադրբեջանական կողմի արձագանքին: Գաղտնիք չէ, կհիշեք երևի՝ մենք օգոստոսին առաջարկեցինք ստորագրել համաձայնեցված 13 հոդվածները և նախաբանը, իհարկե: Ադրբեջանական կողմը սրան համաձայնություն չհայտնեց, շարունակեցինք բանակցությունները, և այս պահին ունենք 17 քննարկվող հոդվածներից համաձայնեցված 15-ը, տեսնենք` ինչպիսին կլինի ադրբեջանական կողմի պատասխանն այդ երկու հոդվածների վերաբերյալ մեր առաջարկների առնչությամբ: Մենք վստահ ենք, որ փոխընդունելի լուծումներ ենք առաջարկել ադրբեջանական կողմին, լուծումներ, որոնք հնարավորություն կտան ոչ միայն ուղղակի փաստաթուղթ ստորագրել և անցնել առաջ, այլ հնարավորինս հիմնարար և ամբողջական լուծում տալ գոյություն ունեցող խնդիրներին:

Հայաստան-Ադրբեջան հարաբերությունների կարգավորման գործընթացի երրորդ կոմպոնենտը, բնականաբար, տարածաշրջանային տրանսպորտային ենթակառուցվածքների ապաշրջափակումն է։ Գիտեք, որ մենք հանդես ենք եկել նախաձեռնությամբ՝ «Խաղաղության խաչմերուկով», որն, իհարկե, չի սահմանափակվում միայն Հայաստան-Ադրբեջան տրանսպորտային ուղիների ապաշրջափակմամբ, շատ ավելի լայն միջազգային օրակարգ է ձևավորում։ Ուրախությամբ պետք է ասեմ, որ «Խաղաղության խաչմերուկը» ողջունվել է մի շարք միջազգային դերակատարների՝ առանձին երկրների, կազմակերպությունների կողմից, և իհարկե, դրա կոմպոնենտներից մեկը նաև Հայաստան-Ադրբեջան տրանսպորտային ուղիների ապաշրջափակումն է։ Այս մասով ևս մենք կրկին առաջարկ ենք արել ադրբեջանական կողմին։ Առաջարկը հնչեցվել է վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից Կազանում, այնուհետև արդեն փոխվարչապետ Մհեր Գրիգորյանի կողմից: Հայկական կողմն ավելի համապարփակ և թղթին հանձնված տարբերակ է հանձնել Ադրբեջանին։ Կարող եմ ասել, որ ադրբեջանական կողմի առաջնային արձագանքը, համենայնդեպս, այդպիսին էր իմ ընկալումը, բավականին դրական էր։ Ցավոք, մինչ այսօր պաշտոնական պատասխան այս մասին ևս չենք ստացել։ 

Պետք է ասեմ, որ առաջարկը, որը մենք արել ենք, հասցեագրում է բոլոր գոյություն ունեցող խնդիրները: Այն վերաբերում է, իհարկե, առաջին փուլում Հայաստանի հարավով անցնող՝ Երասխ-Նախիջևան-Մեղրի և այնուհետև կրկին Ադրբեջան անցնող երկաթուղու ապաշրջափակմանը և բեռների տարանցմանը: Այստեղ մենք առաջարկել ենք ինչպես մաքսային, սահմանային հատման ընթացակարգերի որոշակի պարզեցում, այնպես էլ նաև նույն բեռների հավելյալ ապահովության մեխանիզմներ։ Կրկնում եմ ադրբեջանական կողմի առաջնային արձագանքը դրական տպավորություն թողեց, մնացածը կտեսնենք: 

«Խաղաղության խաչմերուկին» անդրադառնալիս, այս համատեքստում, պետք է նաև ասեմ Թուրքիայի հետ մեր շփումների մասին: Մենք հրապարակավ ասել ենք, որ Հայաստանը և Թուրքիան պայմանավորվել են համապատասխան մասնագետների միջոցով իրականացնել երկաթուղային ենթակառուցվածքների, վիճակի գնահատման գործընթաց, և, իհարկե, մենք համոզված ենք, որ, մասնավորապես Կարս-Գյումրի երկաթգծի վերաշահագործումը շատ մեծ տնտեսական հնարավորություններ կընձեռի ոչ միայն Հայաստանին և Թուրքիային, այլև ընդհանրապես շատ ավելի մեծ լայն տարածաշրջանին: Ինչպես Ադրբեջանի, այնպես էլ այս պարագայում ևս, տրանսպորտային ուղիների ապաշրջափակումը նաև էական խաղաղության և կայունության գործոն կդառնա տարածաշրջանում:

Հարևանների մասին խոսելիս շարունակեմ Վրաստանի և Իրանի հետ մեր հարաբերություններին անդրադարձով: Վրաստանի հետ անցած տարի ստորագրեցինք փաստաթուղթ, որով մեր հարաբերությունները բարձրացրինք ռազմավարական գործընկերության մակարդակի: Գաղտնիք չէ, որ, ըստ էության, Վրաստանի հետ մենք մշտապես և բոլոր ոլորտներում ունեցել ենք հենց ռազմավարական գործընկերություն:

Իրանի հետ, բացի երկկողմ հարաբերությունների շարունակական զարգացումից, ուզում եմ կրկին ընդգծել տրանսպորտային համատեքստը. այստեղ կարևոր էր Ագարակ-Քաջարան 32 կմ-անոց ճանապարհահատվածի շինարարական աշխատանքների մեկնարկը: Իհարկե, կարևոր է, և այս մասին մենք ամեն առիթի դեպքում բարձրաձայնել ենք, մեզ համար կարևոր է Իրանի դիրքորոշումը Հայաստանի տարածքային ամբողջականության և սահմանների անխախտելիության վերաբերյալ՝ դիրքորոշում, որը պարբերաբար հնչեցվում է Իրանի բարձրաստիճան պաշտոնյաների կողմից, ինչպես նաև Իրանի դիրքորոշումը նույն տրանսպորտային ենթակառուցվածքների ապաշրջափակման հարցում: Ուզում եմ նշել, որ արդեն այս տարվա սկզբից կամ ամսաթվով անցած տարվա վերջին օրվանից Հայաստանի և Իրանի միջև սահմանին գտնվող անցակետը վերահսկվում է ամբողջապես Հայաստանի սահմանապահ ծառայության կողմից։ Սա ևս երկու երկրների միջև գոյություն ունեցող փոխադարձ բարձր վստահության մի ցուցանիշ է: 

Մյուս երկրների մասով. Միացյալ Նահանգների և Եվրոպական միության հետ մենք շարունակական և շատ ինտենսիվ երկխոսություն ունենք և զարգացնում ենք մեր հարաբերությունները։ Պետք է հիշատակել, իհարկե, ապրիլի 5-ին տեղի ունեցած եռակողմ հանդիպումը, որի արդյունքում ընդունվեց շատ կարևոր փաստաթուղթ: Բացի այդ, մենք այս տարի Միացյալ Նահանգներից ունեցանք մեր ռազմավարական երկխոսության հերթական փուլը, և այս ընթացքում պայմանավորվածություն ձեռք բերվեց մեր հարաբերությունները բարձրացնել ռազմավարական գործընկերության մակարդակի։ 

Եվրոպական միության հետ շարունակում ենք քննարկել և հուսով եմ` առաջիկա ամիսներին կստորագրենք արդեն գործընկերության նոր օրակարգը։ Սա ևս մի ընդգրկուն փաստաթուղթ է։ Տեղյակ եք, որ Եվրոպական միության հետ ձեռք բերվեց պայմանավորվածություն և մեկնարկեց, ի վերջո, վիզաների ազատականացման շուրջ երկխոսությունը։ Սա կարևոր առաջընթաց էր, թեմա էր, որը շարունակ քննարկվում էր և դեռևս շոշափելի առաջընթաց չկար, և ահա այս մեկնարկը տեղի ունեցավ։ Հայաստանի Հանրապետությունն աջակցություն ստացավ Եվրոպական միությունից խաղաղության գործիքի ներքո, ինչը ևս աննախադեպ երևույթ էր, և այժմ մեր քննարկումները այլ ոլորտներում և մասնավոր թեմաներում շարունակում ենք Եվրոպական միության հետ։ 

Կարևոր եմ համարում նաև ընդգծել, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանին շարունակում է տեղակայված մնալ Եվրոպական միության քաղաքացիական առաքելությունը, որը կարևոր գործոն է հատկապես այն ժամանակներում և այն հռետորաբանության պայմաններում, որում մենք ապրում ենք, և որին մենք ականատես ենք լինում: Մեր համոզմունքն է, որ քանի դեռ Հայաստանի Հանրապետությունը չունի սահմանազատված սահմաններ, կամ այն հատվածներում, որտեղ Հայաստանի Հանրապետությունը չունի սահմանազատված սահմաններ Ադրբեջանի հետ, և քանի դեռ լինում են այսպիսի շինծու մեղադրանքներ Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերի կողմից կրակոցներ արձակելու, կամ խաղաղությունը խախտելու վերաբերյալ, ինչին ականանատես եղանք նաև բառացիորեն օրեր առաջ, մենք շարունակելու ենք Եվրոպական միության քաղաքացիական առաքելության կարիքն ունենալ և համարում ենք նրանց ներկայությունը պահանջված:

Անդրադառնամ Եվրոպական միության առանձին երկրների հետ ունեցած հարաբերություններին։ Տեղյակ եք, թե որքան խորն են և բազմաոլորտ մեր հարաբերությունները Ֆրանսիայի հետ, մենք ինտենսիվ երկխոսություն ունենք Գերմանիայի, Լեհաստանի, մյուս երկրների հետ:

Կուզեի առանձնացնել Նորդիկ-բալթյան երկրների ձևաչափը, որն ընդգրկում է Հյուսիսային Եվրոպայի 8 երկրներ: Մեզ համար սա շատ հետաքրքիր է և՛ այն առումով, որ այս երկրներում վաղուց հաստատված ժողովրդավարություններ են` ուժեղ ժողովրդավարական ինստիտուտներով, պաշտպանված մարդու իրավունքներով, և՛ այն առումով, որ տնտեսապես են մեզ համար հետաքրքիր: Եվ ահա, մենք և՛ փոխադարձ այցերը, և՛ ընդհանրապես բազմաոլորտ քննարկումներն այս երկրների հետ ինտենսիվացրել ենք։ Կուզեի հիշատակել վերջերս` դեկտեմբերին, Մալթայում տեղի ունեցած ԵԱՀԿ ամենամյա նախարարական հանդիպման շրջանակներում, իմ և Նորդիկ-բալթյան երկրների նախարարների հանդիպումը: Ի դեպ, առաջիկայում սպասվում է այս երկրների խորհրդարանների խոսնակների այցը Հայաստան և այլ՝ ևս հետաքրքիր զարգացումներ այստեղ կան:

Արևելքից, եթե գանք այս կողմ՝ Չինաստանի, Հնդկաստանի հետ մենք ունենք օրեցօր զարգացող համագործակցություն, որոնք ընդգրկում են ինչպես ավանդական ոլորտներ, այնպես էլ նոր ոլորտներ ենք բացահայտում` տնտեսականից մինչև անվտանգային:

Մերձավոր Արևելքում. Սաուդյան Արաբիայի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելուց հետո առաջին անգամ եղավ արտաքին գործերի նախարարի այց, բավականին հետաքրքիր զարգացումներ են նախանշվում, պետք է աշխատել այս ուղղությամբ։ Միացյալ Արաբական Էմիրությունների հետ ունենք նորից հետաքրքիր և խոստումնալից երկխոսություն:

Սիրիայում վերջին իրադարձություններից հետո կամ ընթացքում, եթե հետևել եք, տեղյակ եք մամուլի հրապարակումներից, մենք շատ կարճատև բացակայություն ունեցանք այդ երկրից` սկզբից Հալեպում մեր գլխավոր հյուպատոսության, այնուհետև Դամասկոսում մեր դեսպանության անձնակազմը ստիպված եղավ մի քանի օրով բացակայել Դամասկոսից և համապատասխանաբար Հալեպից։ Այնուհետև, նրանք շարունակեցին իրենց աշխատանքը հյուրընկալ այս պետությունում։ Հաստատվել են կապեր նոր ադմինիստրացիայի հետ, նոր իշխանությունների հետ և կշարունակենք աշխատել: Մերձավոր Արևելքից կուզեի հիշատակել Հայաստանի Հանրապետության կողմից Պաղեստինի Պետության ճանաչումը։ Կհիշեք նաև, որ այս ճանաչմանը հաջորդեց Նյու Յորքում իմ և Պաղեստինի Պետության վարչապետի կողմից համապատասխան կոմունիկեյի ստորագրումը: 

Կենտրոնական Ասիայում ևս մենք շատ հետաքրքիր և խոստումնալից գործընկերներ ունենք։ Կուզեի առանձնացնել Ղազախստանը. անցած տարվա ընթացքում, հիշում եք՝ բարձրաստիճան բարձր և բարձրագույն մակարդակի այցեր տեղի ունեցան։ Պետք է փաստեմ, որ այդ այցերի ընթացքում եղած քննարկումները ևս բովանդակային առումով շատ հարուստ էին։ Ղազախստանն այն պետություններից է, որը ողջունել է «Խաղաղության խաչմերուկը»։ Մենք, իհարկե, շնորհակալ ենք Ղազախստանին նաև իր պատրաստակամության համար՝ նպաստ բերելու Հայաստան-Ադրբեջան հարաբերությունների կարգավորմանը. Ղազախստանն արդեն այդպիսի մեկ հանդիպում հյուրընկալել է և պատրաստակամություն է հայտնել շարունակել իր այս հյուրընկալությունը։ 

Աֆրիկան մեզ համար նոր և հետաքրքիր ուղղություն է։ Այստեղ մենք ավանդաբար, հիշում եք, ամենահյուսիսում ունեինք ներկայություն, օրինակ՝ Եգիպտոսում։ Հիմա մեզ համար, կարելի է ասել, բացահայտում ենք Աֆրիկայի մնացած մասը: Դեսպանություն և անձնակազմ ունենք Եթովպիայում, այնտեղից ծածկում ենք, այսպես ասած, աֆրիկյան մի շարք երկրներ, ունենք այլ պլաններ և ծրագրեր ևս։

Լատինական Ամերիկայում. մենք բացել ենք ռեզիդենտ դեսպանություն Ուրուգվայում։ Նշեմ նաև, որ մենք գրասենյակներ ենք բացել Սերբիայում և Լյուքսեմբուրգում: Լյուքսեմբուրգը, կարելի է նաև ասել, 2023 թ. վերջից - 2024 թ. սկզբից է սկսել գործել: 2025 թ. համար ևս ունենք պլաններ. շատ մոտ ապագայում կբացվեն ռեզիդենտ դեսպանություններ Հունգարիայում և Կիպրոսում։ 

Բազմակողմ հարթակներից պետք է նշել Հայաստանի անդամակցությունը Միջազգային քրեական դատարանին, և նաև հիշում եք, որ Հայաստանը շահել է կենսաբազմազանության` COP17 միջոցառումը Երևանում անցկացնելու հայտը, որը տեղի կունենա 2026 թ.-ին: Բազմակողմ համագործակցության շրջանակներում հաջորդ կարևոր միջոցառումներից էր «Երևանյան երկխոսությունը», որն անցկացվեց Հայաստանում առաջին անգամ։ Ընդհանրապես, որոշ մի քանի երկրներ ունեն միջազգային դիվանագիտական ֆորումներ անցկացնելու ավանդույթ: Մենք մեր փորձն արեցինք: Առաջին այդպիսի  միջոցառումը տեղի ունեցավ անցյալ տարի, և հիմա նախատեսում ենք 2025 թ.-ին ևս ունենալ «Երևանյան երկխոսության» հերթական հանդիպումը։ 

Անցյալ տարի նաև տեղի ունեցավ «Ընդդեմ ցեղասպանության հանցագործության» 5-րդ գլոբալ ֆորումը, Հնագույն քաղաքակրթությունների ֆորումը, «Նոր և զարգացող տեխնոլոգիաների նկատմամբ մշակութային ժառանգության պաշտպանություն և վերականգնում» խորագրով համաժողովը:

Այսքանը, թերևս, որպես ներածություն: Սիրով կպատասխանեմ ձեր հարցերին, եթե այդպիսիք կան։ Շնորհակալություն:

Հարցուպատասխան

Հարց (Հանրային հեռուստաընկերություն). Պարո՛ն Միրզոյան, Ադրբեջանի նախագահը երեկ, հղում կատարելով նոյեմբերի 9-ի փաստաթղթին, հայտարարեց, որ Հայաստանը չպետք է որպես աշխարհագրական պատնեշ կանգնի Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև և այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքը» պետք է բացվի և կբացվի` ընդգծելով, որ այսօր աշխարհում առաջնայինն ուժի գործոնն է։ Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Ադրբեջանի ղեկավարի նման բացահայտ սպառնալիքները։ Շնորհակալություն:

Պատասխան. Շնորհակալ եմ։ Ես արդեն անդրադարձա Հայաստանի նախաձեռնությանը` «Խաղաղության խաչմերուկին»։ Մենք հետամուտ ենք տրանսպորտային ենթակառուցվածքների ապաշրջափակմանը ոչ այն պատճառով, որ որևէ երկիր պահանջում է դա Հայաստանից, այլ որովհետև, և առաջին հերթին նրա համար, որ մենք շահագրգիռ ենք այդ ապաշրջափակմամբ: Ենթադրվում է՝ ինչպես մյուս պետություններ են օգտագործելու Հայաստանի տարածքն իրենց տարանցիկ փոխադրումների համար, այնպես էլ Հայաստանի Հանրապետությունն է օգտագործելու հարևան երկրների տարածքը իր տարանցիկ փոխադրումների համար։

Ինչ վերաբերում է կոնկրետ այդ հայտարարությանը, ես ուզում եմ ասել, որ Հայաստանի Հանրապետությունը չի ուզում և չի պատրաստվում, և շահեկան էլ չի լինել պատնեշ։ Մենք ապրում ենք 21-րդ դարում, որտեղ բոլոր հնարավոր երկրներն ուզում են հարաբերություններ ունենալ, առևտուր ունենալ, շարժ ունենալ մնացած հնարավոր բոլոր երկրների հետ: Սա բխում է պետությունների կենսական շահերից: Մենք ևս շահագրգիռ ենք այդ շարժով, և մենք ուզում ենք լինել ոչ թե պատնեշ, այլ կամուրջ, եթե կարելի է ասել, այլ պետությունների միջև, մեր մյուս հարևան երկրների միջև: Մենք ուզում ենք լինել ոչ թե սեպ, ինչպես ավանդաբար ընդունված է ասել, մենք ուզում ենք լինել, օրինակ, կապող օղակ, կամուրջ: Սա վերաբերում է և՛ աշխարհագրորեն մեզ մոտ գտնվող երկրներին և գրեթե բառացիորեն կամուրջ լինելուն, և՛, օրինակ, հեռու գտնվող երկրներին և փոխաբերական իմաստով՝ դիվանագիտական ծառայությունների իմաստով, կապող օղակ տարբեր երկրների միջև։ Էնպես որ, ոչ թե պատնեշ, այլ կամուրջ:

Ես կարող եմ նաև շարունակել թեման: Դուք նորից այդ եզրույթը մեջբերեցիք։ Ես ուզում եմ ասել, որ մեզ համար և՛ այդ եզրույթն է անընդունելի, և՛ այն կոնցեպտը, որը դրվում է այդ եզրույթի տակ։ Ճիշտ հակառակը, եթե այդ կոնցեպտը չկա, եթե լիարժեքորեն հարգվում է Հայաստանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականությունը և ինքնիշխանությունը ենթակառուցվածքների նկատմամբ բոլոր կոմպոնենտներով, այդ թվում և՝ անմիջական անվտանգության ապահովման կոմպոնենտով, ինչպես և մյուս երկրների ինքնիշխանությունն իրենց ենթակառուցվածքների նկատմամբ, ապա մենք ոչ միայն դեմ չենք, այլև շահագրգիռ ենք այդ տրանսպորտային ուղիների և ենթակառուցվածքների օր առաջ շահագործմամբ կամ վերաշահագործմամբ: 

Հարց (News.am). Պարո՛ն նախարար, Դուք Ձեր ներածական խոսքում էլ ասացիք, որ ռուս սահմանապահները, Դուք այլ կերպ ձևակերպեցիք, Ագարակից դուրս են բերվել հայկական կողմի նախաձեռնությամբ, Զվարթնոց օդանավակայանից են դուրս բերվել: Արդյո՞ք կա նման նախաձեռնություն ռուսական սահմանապահների ներկայությունը կրճատել, այսպես ասենք, հայ-թուրքական սահմանում, և քանի որ մենք բոլորս ակնկալում ենք խաղաղություն տարածաշրջանում, կա արդյո՞ք ինչ-որ նախաձեռնություն` վերանայել, փոփոխել ռուսական բազայի մասին պայմանագիրը։ Շնորհակալություն։

Պատասխան. Հարգելի՛ գործընկերներ, ընդհանրապես ուզում եմ հիշեցնել, որ Զվարթնոցում, ինչպես նաև Թուրքիայի հետ և Իրանի հետ Հայաստանի Հանրապետության սահմանին ռուս սահմանապահները տեղակայվել են ժամանակավոր և նրանք իրենց ծառայությունն են ըստ էության մատուցել Հայաստանի Հանրապետությանը, քանի դեռ Հայաստանի Հանրապետությունը չի կարողանա կազմավորել այն բոլոր անհրաժեշտ ինստիտուտները և հմտությունները, որոնցով կկարողանա ապահովել ինքն իր սեփական ուժերով այդ ծառայությունները, այդ առաքելությունը։ Հիմա մենք ինչ-որ պահի շնորհակալություն ենք հայտնել ռուսական սահմանապահ ծառայությանը և ասել, որ Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանում այլևս կարող ենք ինքնուրույն հոգալ այդ հարցը։ Այնուհետև ինչ-որ փուլում մենք նաև ստանձնել ենք ամբողջական վերահսկողությունը Հայաստանի և Իրանի միջև գործող անցակետի նկատմամբ, և սա մի կողմից մեր, կարողությունների ձևավորման մասին է խոսում, մյուս կողմից, կրկնում եմ, երկու երկրների՝ տվյալ դեպքում Հայաստանի և Իրանի միջև վստահության բարձր մակարդակի վկայությունն է։ Հիմա Դուք հարցնում եք հետագա պլանների մասին։ Կարող եմ ասել, որ, օրինակ, եթե Հայաստանի և Թուրքիայի միջև լինի գործող բաց սահման, եթե Հայաստանի և Թուրքիայի միջև լինի այդ նույն վստահությունն, ապա մենք կարող ենք քննարկել և դիտարկել այդ հարցը ևս։ Ռազմաբազայից հարցրեցիք. կուզեմ ասել, որ այդպիսի հարց օրակարգում այս պահին գոնե չկա։

Հարց (Sputnik Արմենիա). Պարո՛ն Միրզոյան, Ադրբեջանն անցած տարվա ընթացքում բավականին ակտիվ զինվում էր, համենայն դեպս, դրա մասին են վկայում ռազմատրանսպորտային ինքնաթիռների թռիչքները, որոնք մեկնում են հայտնի վայրեր, որտեղից զենք են բերում: Իսրայել միայն դեկտեմբերին մոտ 6 թռիչք էր, կարծեմ, գնացել, Պակիստան, Թուրքիա, նաև Սերբիա, Բուլղարիա թռիչքներ տեղի ունեցան։ Այս ֆոնին ուզում էի հասկանալ, հաշվի առնելով այս ակտիվ պատրաստություններն՝ ԱԳՆ-ն աշխատու՞մ է, այդ պարզ է՝ Պակիստանի դեպքում չէ, երկրների հետ, չգիտեմ, գոնե հարձակվողական զենքի վաճառքի մասով, որպեսզի այդպիսի զենք գոնե Ադրբեջանին չվաճառվի։ Շնորհակալություն: 

Պատասխան. Շնորհակալ եմ։ Նախ մի տեսական դատողություն. երբեմն մենք էսպես հեշտությամբ բաժանում ենք զինատեսակները պաշտպանականի և հարձակվողականի, իրենք, իհարկե, որպես այդպիսին, վակուումում գոյություն ունեն՝ պաշտպանական և հարձակողական: Մյուս կողմից, երբեք որևէ դրվագում, որևէ իրավիճակում, ըստ էության, այս զինատեսակներն առանձին չեն գործում: Հետևաբար մենք պետք է խոսենք ոչ թե պաշտպանական կամ հարձակողական զենքի մասին, այլ պաշտպանական կամ հարձակվողական մտադրությունների մասին, որովհետև, համաձայն եք, օրինակ՝ ՀՕՊ-ը՝ հակաօդային պաշտպանության միջոցները, պաշտպանական զինատեսակ են համարվում, բայց առանց այլ, օրինակ՝ հրետանու կիրառության, նրանք երբեմն ուղղակի անիմաստ են: Հետևաբար, կրկին, սա առանցքը չի իմ ասելիքի՝ ի պատասխան ձեր հարցի, բայց սա կարևոր նրբերանգ է, որը, կարծում եմ, պետք է հաշվի առնել։ 

Տեսեք՝ Ադրբեջանը ձեռք է բերում զինատեսակներ՝ հարձակողական, ինչպես Դուք նշեցիք, Հայաստանի Հանրապետությունը ևս ձեռք է բերում զինատեսակներ, անհամեմատ, իհարկե, ավելի համեստ քանակով, անհամեմատ ավելի համեստ գումարային, ֆինանսական առումով։ Եվ զենք ձեռք բերելը բոլորի սուվերեն իրավունքն է. Հայաստանի Հանրապետության սուվերեն իրավունքն է ձեռք բերել զենք իր սահմանների պաշտպանության համար։ Սա, իհարկե, չի նշանակում, որ մենք ունենք կոնկրետ որևէ մտավախություն, կամ անգամ եթե ունենք որևէ մտավախություն, մենք, տեղյակ եք, ճանաչում ենք բոլոր մեր հարևանների տարածքային ամբողջականությունը։ Մենք ակնկալում ենք, որ մեր հարևանները ճանաչեն մեր տարածքային ամբողջականությունը։ Մենք հրապարակել ենք մեր մտադրությունը որևէ մեկի, ավելի ճիշտ` մտադրության բացակայությունը որևէ հարևանի նկատմամբ ռազմական գործողության։ Ակնկալում ենք, որ մեր հարևաններն էդպիսի վարքագիծ կդրսևորեն մեր նկատմամբ։ Միևնույն ժամանակ, մենք բարեփոխում ենք մեր բանակը, և այդ բարեփոխումների մի կոմպոնենտ է նաև, օրինակ՝ մեր կողմից սպառազինությունների ձեռքբերումը։ Ինչ վերաբերում է հենց Հայաստան-Ադրբեջան համատեքստում և նրանց՝ հարձակողական հնարավոր մտադրությունների մասին, իհարկե, մենք ունենք էդ մտահոգությունները. մենք գետնի վրա տեսել ենք քանիցս, որ այդ զենքը կիրառվում է Հայաստանի դեմ և Հայաստանի տարածքային ամբողջականության խախտման ուղղությամբ կամ խախտմամբ, և այդ պատճառով նաև մենք առաջարկել ենք Ադրբեջանին ստեղծել սպառազինությունների վերահսկման համատեղ մեխանիզմ: Կրկին, ինչպես և  հայկական կողմի այլ շատ կառուցողական առաջարկներ, այս առաջարկը ևս մնացել է անպատասխան։ 

Հարց (Արմենպրես). Պարո՛ն նախարար, թեև Դուք հպանցիկ անդրադարձաք հայ-թուրքական հարաբերություններին, բայց փորձենք կոնկրետացնել։ Նախորդ տարվա դեկտեմբերի 31-ին Դուք հեռախոսազրույց եք ունեցել Թուրքիայի ԱԳ նախարար Հաքան Ֆիդանի հետ։ Կարո՞ղ եք մանրամասներ ներկայացնել հնարավորության դեպքում և, առհասարակ, ի՞նչ զարգացումներ կարող ենք սպասել հայ-թուրքական հարաբերություններում 2025 թ.-ին։ Ի՞նչ խոչընդոտներ կան։ 

Պատասխան. Շնորհակալ եմ։ Իսկապես, դեկտեմբերի 31-ին տեղի է ունեցել հեռախոսազանգ իմ և Թուրքիայի ԱԳ նախարարի միջև։ Նախ, ինչպես ամսաթվից կարող եք ենթադրել, մենք երկուսս շնորհավորել ենք միմյանց Նոր տարվա կապակցությամբ և բարեմաղթանքներ հղել միմյանց, ապա քննարկել ենք և՛ միջազգային ընդհանուր իրավիճակը, և՛ տարածաշրջանային կոնկրետ հարցեր։ Պատրաստակամություն և՛ մենք, և՛ թուրքական կողմը մշտապես հայտնում ենք, և՛ դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու պատրաստակամություն, և՛ սահմանը բացելու պատրաստակամություն։ Ցավոք, և սա ևս հրապարակային փաստ է, թուրքական կողմը Հայաստան-Թուրքիա կարգավորումը շարունակում է կապել Հայաստան-Ադրբեջան կարգավորման հետ։ Իմ ընկալմամբ և իմ համոզմամբ, հակառակ կողմից սկսելը, այսինքն` Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունները կարգավորելը գուցե շատ ավելի հեշտացներ և դրական ազդեցություն թողներ Հայաստան-Ադրբեջան հարաբերությունների կարգավորման վրա։ Այսպիսի ընկալում Թուրքիայում, գոնե իմ տպավորությամբ, դեռ չկա, պիտի շարունակենք երկխոսությունը և՛ նախարարների մակարդակով, և՛ հատուկ բանագնացների մակարդակով, և՛, հնարավորության դեպքում, երկրների ղեկավարների հանդիպումների ընթացքում: Կտեսնենք։

Հարց (Factor.tv)․ Դուք Ձեր բացման խոսքում նշեցիք, որ Միացյալ Նահանգների հետ Երևանը պատրաստվում է համագործակցության մակարդակը բարձրացնել` հասցնելով ռազմավարականի, և հիմա համացանցում կան տեղեկություններ, փորձագիտական շրջանակներն են այդ մասին հայտնում, որ այս մի քանի օրը, մինչև Թրամփի գալը և Բայդենի գնալը, մի քանի օրվա ընթացքում դա պետք է ստորագրվի։ Արդյո՞ք դա համապատասխանում է իրականությանը, թե ոչ։

Պատասխան. Նախ ուզում եմ ասել, որ ռազմավարական բնույթի չենք բարձրացնում, ռազմավարական բնույթ արդեն իսկ կա, ու մենք ունենք ռազմավարական երկխոսություն, որը պայմանավորվել ենք բարձրացնել ռազմավարական գործընկերության: Քննարկվող փաստաթուղթ կամ փաստաթղթեր այս մասին, իհարկե, կան, հենց այդ հայտարարությունից դա է բխում։ Նաև ուզում եմ ասել, որ հանդիպում էլ է նախատեսվում, ինչ կլինի դրա արդյունքը, հետևենք լրահոսին, կտեսնենք: 

Հարցի շարունակություն․ Ու՞մ միջև հանդիպում:

Պատասխան. Հայաստանի Հանրապետությունը ներկայացնող և Միացյալ Նահանգները ներկայացնող պաշտոնյաների: Դուք ասացիք, որ քննարկվում է, փորձագետները տեսակետ են հայտնում, որ մի քանի օրից ստորագրվելու է, մի քանի օր կարող եք սպասել, տեսնել: Բայց եթե այլ հարց ունեք, քանի որ համարում եմ, որ ես Ձեր հարցին չպատասխանեցի, կարող եմ լսել նաև մյուս հարցը։

Հարցի շարունակություն․ Ալիևի հայտարարությունների հետ կապված, պարոն Միրզոյան, նա անհավանական մի հայտարարություն է արել. նշում է, որ պետք է Երևանը ոչ միայն ձեռք չբերի զենքեր, այլ նաև պետք է այդ ձեռք բերած զենքերը հետ ուղարկի այն երկրներ, որտեղից գնել է: Նիկոլ Փաշինյանն այսօր «Արմենպրեսով» անդրադարձել է ընդհանուր Ադրբեջանի նախագահի հայտարարություններին, բայց կոնկրետ սրա հետ կապված շեշտադրումներ չեն եղել։ Դուք ի՞նչ մեկնաբանություն ունեք։

Պատասխան. Անկեղծ ասած, նախորդ հարցը Ադրբեջանի կողմից սպառազինությունների ձեռքբերման մասին, ես նաև օգտագործեցի այս մասին խոսելու համար, եթե նկատեցից։ Ուզում եմ ասել, որ Հայաստանի Հանրապետությունը ձեռք է բերել և շարունակելու է ձեռք բերել սպառազինություններ` ունենալով բացառապես և միմիայն պաշտպանական նպատակներ։ Տեղյակ եք, որ մեր սուվերեն տարածքից 200 քառ. կմ-ից մի փոքր ավել գտնվում է Ադրբեջանի վերահսկողության ներքո, և նույնիսկ այս տարածքների վերադարձման համար մենք չենք պատրաստվում ռազմական ճանապարհն անգամ դիտարկել: Միայն սահմանազատման գործընթաց՝ խաղաղ, ինչպես և քաղաքակիրթ երկրներին բնորոշ է: էնպես որ մենք ձեռք ենք բերում սպառազինություններ միայն պաշտպանական նպատակներով և մեր բանակի արդիականացման և բարեփոխումների համատեքստում: Ձեռք բերված սպառազինությունները, բնականաբար, հետ ուղարկել չենք պատրաստվում, բայց նաև, եթե Ադրբեջանի մտահոգություններն անկեղծ են, և մենք էլ ունենք մեր անկեղծ մտահոգությունները, որոնք հասցեագրել ենք, քիչ առաջ այդ մասին ասացի, մենք պատրաստ ենք և առաջարկել ենք ստեղծել սպառազինությունների վերահսկման երկկողմ մեխանիզմ: Կրկնում եմ, եթե անկեղծ են իրենց մտահոգություններն, ապա պետք է համաձայնվեն, և մենք միասին աշխատենք այս մեխանիզմի նախ ստեղծման, ապա նորմալ գործունեության ուղղությամբ: Այդ դեպքում, հուսամ, և՛ մեր, և՛ իրենց մտահոգությունները կփարատվեն։ Աս պահին չունենք դրական արձագանք։ 

Հարց (Հայկական ժամանակ)․ Իմ հարցը ևս Ալիևի հայտարարությունների մասով է։ Պարո՛ն Միրզոյան, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտարարել է, մեջբերում եմ.  «լավ կլիներ, որ Հայաստանի Հանրապետության վարչապետն ընդուներ  «Արևմտյան Ադրբեջանի» համայնքի ներկայացուցիչներին։ Որքան ինձ հայտնի է, նրանք պատրաստ են գնալ Երևան»։ Սրանով ի՞նչ նպատակ է հետապնդում ադրբեջանական կողմը և երբևէ հայկական և ադրբեջանական կողմերի միջև նման պայմանավորվածություն կամ խոսակցություն եղե՞լ է։ 

Պատասխան․ Մենք շարունակում ենք ստանալ ադրբեջանական կողմից ապացույցներ այն մասին, որ «Արևմտյան Ադրբեջան» կոչված ադրբեջանական նարատիվն ուղղակիորեն տարածքային պահանջ է կամ հավակնություններ է, կամ ենթադրում է ոտնահարում Հայաստանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականության նկատմամբ, նույնիսկ անունից սկսած: Եթե նայենք, «Արևմտյան Ադրբեջանը» Ադրբեջանի Հանրապետության արևմտյան շրջաններն են: Հայաստանի տարածքն անվանել «Արևմտյան Ադրբեջան», արդեն իսկ խոսում է Հայաստանի տարածքային ամբողջականության նկատմամբ հավակնությունների մասին: Իրենք նույնիսկ կառույց ունեն ստեղծած՝ «Արևմտյան Ադրբեջանի համայնք»: Խնդրեմ, ուշադրություն դարձրեք, ոչ թե Հայաստանից ադրբեջանցի «փախստականների» կամ որևէ այլ անունով համայնք, այլ «Արևմտյան Ադրբեջանի համայնք»: Այս կազմակերպությունը ոչ միայն իր հայտարարություններում, այլև նույնիսկ կանոնադրական փաստաթղթերում շատ հստակ ցույց է տալիս, և ենթադրում են իրենց կանոնադրական  փաստաթղթերը սպառնալիքներ Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության նկատմամբ։ Այնպես որ, սա հերթական շինծու և հավակնոտ առավելապաշտական նախագիծն է, որը հովանավորվում է հենց ուղղակիորեն, և իրենք չեն էլ թաքցնում, ըստ էության, Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից։ Մյուս կողմից, մենք երբեք չենք թաքցրել, որ խորհրդային շրջանում Հայաստանում ապրել են ադրբեջանցիներ, և նրանք հեռացել են Հայաստանից Խորհրդային Միության փլուզման գործընթացին զուգընթաց:

Ուզում եմ կարևորել և ընդգծել մի ուշագրավ և անվիճարկելի հանգամանք. նախ Հայաստանից ադրբեջանցիները հեռացել են, ճնշող մեծամասնությամբ, հակառակն ուղղակի եզակի է, բացառություն է, բավականին քաղաքակիրթ ճանապարհով: Կարող եմ անգամ թվեր բերել. 100 ընտանիք կարողացել է վաճառել իր բնակարանը: Բռնի տեղահանության ժամանակ այսպիսի բան պատկերացնել հնարավոր չէ: Պատկերացնու՞մ եք 100 ընտանիք ուղղակի վաճառել է իր բնակարանը: 12000, եթե ճիշտ եմ հիշում թիվը, ընտանիքից ավել, կարողացել են փոխանակել բնակարաններն Ադրբեջանում ապրող հայերի հետ և 160000-ից ավել ադրբեջանցիներ, ովքեր հեռացել են Հայաստանից, ստացել են Հայաստանի կառավարությունից փոխհատուցում, հետևաբար այստեղ իրավունքներն էլ են սպառված: Մենք կարող ենք զուգահեռ տանել Ադրբեջանում ապրող շուրջ 500 հազար, եթե Լեռնային Ղարաբաղն էլ հետը հաշվենք, շուրջ 500000 հայերի և հիշել նրանց ճակատագիրը, հիշել Բաքվի և Սումգայիթի ջարդերը, մյուս հալածանքները։ Եվ այս ամեն ինչը, որ ես ասում եմ, փաստ է, փաստաթղթավորված փաստ, թե՛ մեր տված փոխհատուցումները, որոնց վերաբերյալ փաստաթղթեր կան, և թե՛ հայերի ջարդերն Ադրբեջանում: Այդ մասին նույնիսկ Խորհրդային Միության վերջին շրջանում դատավարություններ են եղել և այլն, և այլն։

Հարց (Հայկական ժամանակ)․ Պարո՛ն Միրզոյան, հարցի երկրորդ մասը. այսինքն նման քննարկում հայկական և ադրբեջանական կողմերի միջև չի եղել, ճի՞շտ հասկացա։

Պատասխան․ Նման հարց մեր օրակարգում չկա: 

Հարց (24 News)․ Պարո՛ն Միրզոյան, հարցս ղարաբաղյան հակամարտությանն է վերաբերում, մասնավորապես, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ռուսաստանցի համանախագահ Իգոր Պոպովի 2019 թվականի առաջարկն ինչպիսի՞ առաջարկ է եղել, ինչու՞ դա հայկական կողմից չի գաղտնազերծվում, և ինչու՞ էր Նիկոլ Փաշինյանն այդ օրերին հայտարարում, որ որևէ նոր փաստաթուղթ չկա: Այդ փաստաթուղթն իրենից ի՞նչ է ենթադրել: Արդյո՞ք դա իրենից ենթադրում էր Արցախի հայկական պահպանում, և ինչու՞ դա չի գաղտնազերծվում նաև այն պարագայում, երբ Դուք հայտարարում եք, որ 1994 թ.-ից ի վեր բանակցությունները տարվել են այն ուղղությամբ, որ Արցախն, այդուհանդերձ, պետք է վերադարձվեր Ադրբեջանին։ 

Պատասխան․ Դուք վստահ եք խոսում այդ փաստաթղթի մասին։ Ես կարո՞ղ եմ Ձեզ խնդրել ներկայացնել դրա բովանդակությունը: 

Հարց (24 News). Ես այս պահին բովանդակությունը չեմ կարող ներկայացնել, նշեցի` ինչու: Դու՛ք պետք է ասեք, դուք պետք է գաղտնազերծեք: Ես չեմ տիրապետում բանակցային գործընթացին: 

Պատասխան․ Մեծ հաշվով, իհարկե, սրա մասին պետք է ավելի երկար խոսել՝ նրբերանգներն ավելի ընդգծելով, բայց հիմա մի քիչ կոպիտ ձևակերպում անեմ: Զինադադարի հաստատումից ի վեր բոլոր քննարկված տարբերակները՝ կլինի Մինսկի խմբի պաշտոնական առաջարկ, կլինի ընթացիկ քննարկվող բան, այս կամ այն կերպ ենթադրել են Լեռնային Ղարաբաղի ընդգրկում Ադրբեջանի կազմում: Սա անվիճարկելի փաստ է։ Թերևս քննարկվել է երևի միայն մի տարբերակ, որը դա չի ենթադրել, բայց դա էլ ենթադրել է փոխանակում Մեղրիի հետ, այսինքն` Հայաստանի Հանրապետության սուվերեն տարածքի հետ Լեռնային Ղարաբաղի փոխանակում: Սրանք հանրահայտ բաներ են, նույնիսկ առանց թղթերը հրապարակելու։ Ինչ վերաբերում է փաստաթղթերը հրապարակելուն, եթե չեմ սխալվում, վարչապետի աշխատակազմից այս հարցին երեկ, թե նախորդ օրն անդրադարձել էին: Մենք իսկապես հիմա փորձում ենք համակարգել և ի մի բերել համապատասխան բոլոր փաստաթղթերը: Երբեմն, երբ մեր հանրությունը խոսում է Լեռնային Ղարաբաղի բանակցային գործընթացի փաստաթղթերի մասին, պատկերացնում է, երևի, մեկ կամ մի քանի դարակ, որտեղ իրար վրա այդ թղթերը դրած են: Չգիտեմ՝ բարեբախտաբար կամ ցավոք սրտի, այդպես չէ, և այդ փաստաթղթերն իսկապես համակարգված ներկայացվելու խնդիր ունեն։ Մենք հիմա այդ գործընթացի մեջ ենք, երբ կմոտենանք այդ գործընթացի ավարտին, մեկ անգամ ևս, գուցե, կամ տաս անգամ ևս կմտածենք` որքանով է պատեհ և քիչ ռիսկային այդ փաստաթղթերի հրապարակումը և ըստ այդմ կվարվենք. կամ կասենք` այո, խնդրեմ, հրապարակում ենք, կամ կասենք` ոչ, կարծում ենք, որ ամեն դեպքում հրապարակման ենթակա չեն:

Ես ուրիշ բան եմ ուզում Ձեզ ասել: Հայաստանի Հանրապետությունում կան մարդիկ և գրասենյակներ, որոնք ունեն այդ փաստաթղթերի մի մասը։ Առաջարկում եմ իրենք էլ հրապարակեն ու տեսնենք՝ ինչ էր քննարկվում իրենց շրջանում: 

Հարց («Շանթ» հեռուստաընկերություն)․ Պարո՛ն նախարար, ամերիկացի վերլուծաբանները նշում են, որ Միացյալ Նահանգների քաղաքականությունը Հարավային Կովկասում պայմանավորված է նաև Իրանի և Ռուսաստանի նկատմամբ քաղաքականությամբ։ Այստեղ կարող են լինել և՛ ռիսկեր, և՛ հնարավորություններ: Ընդհանրապես Հայաստանն ինչպե՞ս է հավասարակշռում այդ ռիսկերը և հնարավորությունները, որ բխեն Հայաստանի Հանրապետության շահերից:

Պատասխան․ Շնորհակալություն հարցի համար։ Մեր քաղաքականությունը, մեր որոշումները բխում են բացառապես Հայաստանի Հանրապետության շահերից։ Մենք միայն ուրախ ենք, որ այս կամ այն դրվագում դա համընկնում է որևէ այլ պետության շահերի հետ, ընդհանրապես գործընկերությունն այդպիսի բաների վրա է կառուցվում, բայց մեր ելակետը և նպատակը Հայաստանի Հանրապետության շահերին ծառայելն է։ Ուզում եմ ասել, որ նույնիսկ այն պայմաններում, երբ մեր այս կամ այն գործընկերները սուր քննադատության են ենթարկվում կամ, չգիտեմ, շատ սահմանափակող քաղաքականություն են վարում գործընկեր երկրների մյուս խմբի հետ, նույնիսկ այս պայմաններում մեզ, առայժմ գոնե, հաջողվել է բոլորին ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության շահերը և հիմնավորել մեր համագործակցությունը, երբեմն շատ սերտ համագործակցությունը, այդ մյուս սահմանափակվող կամ սահմանափակումներ ենթադրող պետության հետ: Այդպես է եղել մինչ այս պահը: Ես հիմա փորձում եմ մտաբերել որևէ դեպք, երբ որ դա ինչ-որ սուր դրսևորում է ունեցել: Միշտ մեր բացատրությունը և մեր հարաբերություններն այս կամ այն երկրի հետ հարգանքի են արժանացել և հասկանալի են եղել մյուս երկրների կողմից։ 

ՀՀ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանի 2024 թ. ամփոփիչ ասուլիսը (մաս 2)