Վ. Օսկանյան - Բարեւ ձեզ, նախ ուզում եմ ողջունել պրն. Շտայնմայերին Հայաստանում, նաեւ մեր նախարարությունում: Սա շատ կարեւոր այց է մեզ համար, գիտեմ, որ նաեւ բավական կարեւոր եւ հետաքրքրական էր պրն. Շտայնմայերի համար. Հայաստանը վերջին հանրապետությունն է տարածաշրջանում, որ այցելում է: Պրն. Շտայնմայերը արդեն եղել է Բաքվում եւ Թբիլիսիում: Այս այցը մեզ համար կարեւոր է ոչ միայն հայ-գերմանական երկկողմ հարաբերությունների, այլեւ Հայաստան-Եվրամիություն հարաբերությունների առումով. քանի որ ԵՄ նախագահությունը Գերմանիայինն է, եւ Հայաստանն էլ Նոր հարեւանության ծրագրի մեջ է: Արդեն ընդունվել է Գործողությունների ծրագիրը, այնպես որ նախարարի հետ քննարկվել է նաեւ այդ ծրագրի շրջանակում մեր հարաբերությունները:

Այսօր մենք նախարարի հետ հիմնականում քննարկել ենք երկկողմ հարցեր, նաեւ տարածաշրջանային հարցեր, Հայաստանի հարաբերությունները հարեւանների հետ` հայ-թուրքական հարաբերությունները եւ բնականաբար, ԼՂ հարցը: Փորձել եմ նախարարին որոշ մանրամասներ տալ, տեղյակ պահել, թե այսօր բանակցություններն ինչ փուլում են, եւ մեր կածիքով ինչպիսի հեռանկարներ կան հարցի կարգավորման համար:

Շտայնմայեր - Շնորհակալ եմ, գործընկեր, կարելի է ասել, որ մենք բավական հին ընկերներ ենք. շատ լավ եմ հիշում` Դուք առաջիններից մեկն էիք, որ իմ արտաքին գործերի նախարար դառնալուց հետո, անցած տարվա սկզբին եկաք մեզ մոտ: Շնորհակալություն հրավերի համար, նաեւ այսքան բարեկամական ընդունելության համար: Սա երրորդ երկիրն է Հարավային Կովկասում, որ այս ուղեւորության ընթացքում այցելում եմ: Հայաստանի հետ Գերմանիան ունի լավ, սերտ հարաբերություններ, եւ այդ հարաբերություններն ունեն նաեւ ավանդույթ. Գերմանիան, կարծես թե, այն երկրներից է, որոնք առաջինը ողջունեցին եւ ընդունեցին Հայաստանի անկախությունը, այդ օրվանից մեր հարաբերությունը սերտ է եղել եւ այդպիսին էլ մնում է: Ես կարող եմ ասել, որ Հարավային Կովկասի բոլոր երկրներում ստացել եմ այն տպավորությունը, որ այստեղ անկախության ձեռքբերումից սկսած շատ մեծ հաջողություններ են գրանցվել, հատկապես ուզում եմ դա ասել նաեւ Հայաստանի համար:

Տնտեսական բարեփոխումների ոլորտում երեւում է` ինչ է այստեղ արվել, նաեւ գերմանացի ձեռներեցներն են հետաքրքրվում ձեր երկրով. ենթադրում ենք, որ բարեփոխումները տնտեսության ոլորտից դուրս կընդգրկեն նաեւ քաղաքական ոլորտը, մենք որքան կարող ենք կօժանդակենք: Մի քանի ամիս անց ձեզ մոտ անցկացվելու են խորհրդարանական ընտրություններ. հուսով ենք, որ այնտեղ կառաջանա այնպիսի մեծամասնություն, որը կօգնի ձեզ շարունակել ներքին քաղաքական ուղին: Մենք այդ մասին խոսեցինք, եւ Դուք ուրախությամբ ասացիք, որ միջազգային դիտորդներ կլինեն այդ ընտրությունների ժամանակ. երեւի, մոտ 300 դիտորդ կլինի Եվրոպայից, այդ թվում` մոտ 30 գերմանացի: Մենք խոսել ենք մի շատ կարեւոր կետի մասին` Նոր հարեւանության ծրագրի, որը հատկապես կարեւոր է Գերմանիայի համար, որն այժմ Եվրամիության նախագահն է, դրանով է պայմանավորված նաեւ իմ այցելությունը Հարավային Կովկասի երկրներ:

Մենք ուզում ենք ցույց տալ, որ այս տարածաշրջանում, որը ԵՄ-ին Բուլղարիայի եւ Ռումինիայի միանալուց հետո դարձել է մեր անմիջական հարեւանը, ցանկանում ենք առավել շատ ներդրումներ ունենալ: Ես անձամբ շատ ուրախ եմ. հիշում եմ` որքան դժվար էր անցած տարի պայմանավորվել գործողությունների ծրագրի վերաբերյալ: Հիմա նաեւ Հայաստանի հետ այդ ծրագիրն ունենք, դա հաջողվել է անել մինչեւ Գերմանիայի նախագահության ստանձնումը, եւ ծրագրի իրականացումը, կարծում եմ, շատ լավ սկիզբ է: Այդ առիթով խոսեցինք նաեւ Նոր հարեւանության քաղաքականության մեկ այլ կարեւոր ասպեկտի մասին. այն է, որ ԵՄ-ն պետք է առավել շատ ձգտի օժանդակել Սեւ ծովի համագործակցության զարգացմանը:

Ես պրն. Օսկանյանին ասացի, որ Հայաստանը շահագրգիռ է այդպիսի համագործակցության համար եւ ակտիվորեն մասնակցում է դրան: Այս ամենը նշանակում է, որ Նոր հարեւանության քաղաքականությունը, սեւծովյան համագործակցությունը ճանապարհներ են, որոնցով դուք կկարողանաք առավել մոտենալ ԵՄ-ին: Բայց մենք, իհարկե, գիտակցում ենք, որ այդ ճանապարհները եւ հնարավորությունները կրում են նաեւ այն կոնֆլիկտների կնիքը, որոնք հիմա կան այս տարածաշրջանում: Այդ պատճառով խոսեցինք նաեւ կոնֆլիկտների լուծման հնարավորությունների մասին, հատկապես` ԼՂ խնդրի:

Հույս ունեմ, որ վերջին ամիսներին կազմված փաստաթղթերի հիման վրա, այս տարվա ընթացքում կողմերը կկարողանան գտնել որոշակի լուծումներ, որոնք կնպաստեն իրավիճակի երկարատեւ հանդարտմանը, համանախագահներին կհաջողվի բանակցությունները հասցնել արդյունքի, եւ մենք կկարողանանք այդ մասին հաղորդել նաեւ հասարակությանը: Տեսնում եմ, որ բոլոր կողմերում այդ պատրաստակամությունն աճում է, բոլոր կողմերը պատրաստ են օժանդակել այդպիսի լուծում գտնելուն: Այդ ժամանակ ուզում եմ հուսալ, որ Հայաստանի հարաբերությունները Թուրքիայի հետ նույնպես կզարգանան. գիտենք, որ դեռեւս բազմաթիվ չլուծված հարցեր կան, հատկապես` չբացված սահմանը: Փոքր նկատելի նշաններ, կարծես թե, արդեն կան, որոնք հայկական կողմից արտահայտվեցին նաեւ նրանով, որ Հայաստանը մասնակցեց Թուրքիայում կայացած հրապարակախոս Հրանտ Դինքի հուղարկավորությանը: Հուսով եմ` այդ փոքր նշանները կհասցնեն Թուրքիայի եւ Հայաստանի հարաբերությունների բարելավմանը:

Հարց. «Ազատություն» ռադիոկայան - Հարցն ուղղված է երկու նախարարներին: Վերջերս ԵԱՀԿ ժողովրդավարական հաստատությունների եւ մարդու իրավունքների գրասենյակը զեկույց է հրապարակել, որտեղ մի քանի կետով նշված են այս նախընտրական շրջանի բացասական երեւույթները: Նշանակու՞մ է դա, արդյոք, որ արդեն մտահոգություն կա, որ նոր ժողովրդավարական չափանիշներով ընտրություններ չեն անցկացվի: Պրն. Օսկանյան, ի՞նչ երաշխիքներ կարող են այսօր իշխանությունները տալ, որ ժողովրդավարական եւ լավ ընտրություններ կանցկացվեն, ինչպես Դուք բազմիցս կրկնել եք:

Շտայնմաեր - Կարծում եմ` մենք ընտրությունների եւ հետագա ներքաղաքական ռեֆորմների հարցը պետք է իրարից մի քիչ անջատենք: Մենք երկուսս էլ համոզված ենք, որ իրավական պետության եւ ժողովրդավարության ճանապարհին նաեւ Հայաստանում դեռեւս շատ քայլեր պետք է ձեռնարկվեն. անկախ դրանից, պետք է ցանկանանք, որ այս նախընտրական պայքարն ու ընտրություններն անցնեն ժողովրդավարական եւ արդար ճանապարհով, մենք պետք է օգնենք ձեզ, որ դա այդպես էլ լինի: Կարծում եմ` միջազգային ձգտումներ կան այդ ուղղությամբ, Հայաստանի կառավարության հետ կա նաեւ որոշակի պայմանավորվածություն Հայաստան միջազգային դիտորդներ ուղարկելու վերաբերյալ: Հույս ունեմ, որ ընտրությունների անցկացումից հետո դուք կտեսնեք, որ դրանք, իսկապես, ժողովրդավար էին:

Վ. Օսկանյան - Հիմնական երաշխիքը կարող է լինել միայն ու միայն իշխանությունների եւ բոլոր քաղաքական ուժերի նվիրումը ազատ, արդար ընտրություններ անցկացնելուն, նաեւ նրանց անզիջում կամքը փոխադարձաբար իրար վերահսկելու, հատկապես, ընտրության օրը: Կարծում եմ` միակ երաշխիքը սա կլինի ազատ, արդար ընտրություններ անցկացնելու կապակցությամբ:

Հարց. «Ասոշիեյթիդ պրես» գործակալություն - Հարցը պրն. Շտայնմայերին է ուղղված: Անդրկովկասում Վրաստանը, երեւի, հետաքրքիր է Եվրոպային, ինչու ոչ, նաեւ Գերմանիային իր ձգտումով դեպի ՆԱՏՕ, Ադրբեջանը` էներգակիրներով. ինչո՞վ է Գերմանիային հետաքրքրում Հայաստանը:

Շտայնմայեր - Այս հարցն այդքան էլ չի վերաբերվում մեր դիրքորոշմանը: Ինձ թվում է` պարզորոշ ասացի, որ եվրոպական շահը, նաեւ գերմանականը այս տարածաշրջանում կապված չեն ՆԱՏՕ-ի կամ էներգիայի մատակարարման հետ: Դրանք չեն մեր կողմնորոշիչ գծերը. մենք, պարզապես, շահագրգռված ենք, որ այստեղ` մեր անմիջական հարեւանությամբ գտնվող տարածաշրջանում կայուն տնտեսական եւ քաղաքական զարգացում լինի: Դրա համար էլ ձգտում ենք համագործակցել ԵՄ հարեւանների հետ` բոլոր երեք հարավկովկասյան երկրների հետ, հավասարության հիմունքների վրա, անկախ այն բանից, թե որն ինչ հումք ունի եւ ինչպես է ձգտում դառնալ այս կամ այն ռազմական դաշինքի անդամ:

Հարց. Հանրային ռադիո - Պրն. Շտայնմայեր, Իլհամ Ալիեւը բազմիցս հայտարարել է, որ ԼՂ կարգավորման հարցում Ադրբեջանը պետք է շարունակի շրջափակման քաղաքականությունը, որպեսզի հայերից զիջումներ կորզի. այսինքն` անում է այն, ինչ մեր մյուս հարեւան Թուրքիան: Ալիեւի հետ բանակցություններ վարելիս Դուք նրա մոտ ԼՂ հարցը մոտ ապագայում կարգավորելու պատրաստակամություն տեսե՞լ եք:

Պրն. Օսկանյան, Ձեր գերմանացի գործընկերը նշեց, որ Թուրքիայի մոտ, կարծես թե, փոքր դրական նշաններ են երեւում: Պաշտոնական Երեւանը զգացե՞լ է նման նշաններ Թուրքիայի կողմից Հրանտ Դինքի սպանությունից հետո:

Շտայնմայեր - Վերջին շաբաթների ընթացքում երկու անգամ զրուցել եմ Ալիեւի հետ, մենք խոսել ենք գերմանաադրբեջանական հարաբերությունների մասին, իհարկե, նաեւ` էներգետիկայի եւ ԼՂ հարցի: Բուն բանակցությունների վերաբերյալ իմ նախնական խոսքում ասացի, որ հաշվի առնելով անցյալում արված աշխատանքը` բանակցություններն, իսկապես, որոշ առաջխաղացում են ապրել: Աշխատանքային խմբերն արդեն հայտնի համանախագահների հետ պետք է շարունակեն բանակցությունները, մեզ հարկավոր չեն բանակցային նոր ֆորմատներ, նոր իրավիճակներ: Միաժամանակ ասեմ, որ իմ զրույցներից հետո եւ Ադրբեջանում, եւ Հայաստանում մոտավորապես նույն գնահատականն է տրվում. երկու կողմից էլ լսել եմ, որ այն փաստաթղթերը, որ մինչ այժմ կազմվել են, լավ հիմք են հետագա բանակցային փուլի համար:

Վ. Օսկանյան - Հրանտ Դինքի սպանությունից հետո Թուրքիայից եկած սիգնալների, կոնկրետ հրավերի վերաբերյալ ասեմ, որ իհարկե, դիվանագիտության մեջ սիգնալները կարեւոր են: Որոշ գործընթացներ հենց նման սիգնալներից են սկսվում, բայց Թուրքիայի դեպքում մենք նախապատմություն ունենք, ուղիղ կոնտակտներ եղել են նույնիսկ նախարարների մակարդակով: Այնպես որ, ես նախարարին էլ ասացի մեր զրույցի ընթացքում, որ այդ սիգնալներին շատ մեծ, ծանրակշիռ նշանակություն պետք չէ տալ: Այստեղ խնդիրը մեզ համար բավական պարզ է. Հայաստանը Թուրքիայի հետ նորմալ հարաբերություններ ունենալու նախապայմաններ չունի: Հանրապետության նախագահը հաճախ է ասել, նաեւ երեկ «Ֆիգարոյի» հարցազրույցում է կրկնել, որ Հայաստանը պատրաստ է ցանկացած հարց Թուրքիայի հետ քննարկել կառավարական մակարդակով, եթե երկու երկրների միջեւ լինեն նորմալ հարաբերություններ, բաց սահմաններ, դիվանագիտական հարաբերություններ: Դրանից հետո միայն բոլոր այն խնդիրները, որ Թուրքիան կուզենա բարձրացնել, Հայաստանը պատրաստ է քննարկել միջկառավարական մակարդակով:

Հարց. - Պրն. Օսկանյան, կիսում եք ձեր գերմանացի կոլեգայի այն հույսը, որ այս տարվա ընթացքում ԼՂ հակամարտությունը կարող է լուծսւմ ստանալ: Կարո՞ղ է` լուծում գտնվել գերմանական նախագահության ժամանակ:

Վ. Օսկանյան - Չեմ բացառում: Ես ինքս էլ եմ նախարարին ասել, եւ նախարարն է իր հանդիպումների տպավորությունները կիսել ինձ հետ. նա տպավորություն էր ստացել եւ կարեւորը` նախարարների հետ հանդիպումներից, որ դրա հնարավորությունը կա: Ուղղակի, զգուշավոր լավատեսություն է մեզ մոտ, հատկապես` իմ, որովհետեւ այս գործընթացում ես շուրջ արդեն 13-14 տարի է` մասնակցում եմ: Եղել են պահեր, երբ մեզ թվացել է, որ մենք մոտ ենք, շատ մոտ ենք հարցի լուծմանը, բայց հետո ամեն ինչ այլ ուղղությամբ է ընթացել, եւ արդյունք չի եղել: Այսօր, համենայնդեպս, սեղանի վրա եղած փաստաթուղթն այդ հույսը ներշնչում է. դեռեւս կան բազմաթիվ չլուծված պրոբլեմներ, բայց մեծ հաշվով սկզբունքների առումով, իսկապես, մեզ տալիս է այդ լավատեսությունը, զգուշավոր լավատեսությունը:

Հայաստանում խորհրդարանական ընտրությունից հետո, կարծում եմ, ինչ-որ պատուհան լինելու է, եւ եթե փոխադարձաբար բոլոր կողմերը պետք եղած քաղաքական կամքը դրսեւորեն, հատկապես, ադրբեջանական կողմը, հնարավոր է լուրջ տեղաշարժեր արձանագրել այս տարվա ընթացքում:

Հարց. «Ա1+» գործակալություն - Գերմանիայի ԱԳ նախարարից ցանկանում եմ ճշտել, թե որքան անլեգալ հայ է ապրում այսօր Գերմանիայի տարածքում, եւ նրանց ինչ ճակատագիր է սպասվում:

Պրն. Օսկանյան, քիչ առաջ Վազգեն Մանուկյանն ասուլիսում ասաց, որ մեր իշխանություններն իրենց արտաքին քաղաքականությամբ թալաշ առ թալաշ ծախում են Ղարաբաղի պատերազմում ձեռք բերված հաղթանակը: Ի՞նչ կասեք այդ մասին:

Շտայնմայեր - Գերմանիայում ապրող հայերի ճակատագրի մասին հարցին ես պատասխանել չեմ կարող, քանի որ հույս ունեմ, որ նրանց որեւէ ճակատագիր չի սպառնում: Բացի այդ, մենք նրանց ամեն օր չենք հաշվում, ինձ թվում է` Հայաստանում ապրող գերմանացիների թիվը կարել է հստակ որոշել. իհարկե, հարյուրից ավելին չեն: Մենք նախ չենք վախենում, որ գերմանացիներին ինչ որ բան է սպասվում Հայաստանում, այդ պատճառով ճակատագրի մասին որեւէ բան չեմ ուզում ասել: Հույս ունեմ, որ Գերմանիայի հետ տնտեսական հարաբերությունների հետագա զարգացման շնորհիվ, նաեւ եթե զարգանա մեր փոխանակումն այլ ոլորտներում էլ Հայաստանում կշատանան գերմանացիները:

Հարց. «Ա1+» գործակալություն - Հարցս Գերմանիայում ապրող հայերի մասին էր:

Վ. Օսկանյան - Լավ, գուցե այդ մասին ես մի փոքր ասեմ: Իհարկե, Գերմանիայում կա հայկական համայնք, որ տարիներով այնտեղ ապրում է, գերմանացիներ են նրանք, պարզապես, հայկական արմատներով: Գերմանիայի քաղաքացիներ են, իրենց ներդրումն են բերում, եւ մենք, իսկապես, հպարտ ենք նրանցով: Ես վերջերս Մյունխենում էի, գնացի Քյոլն, համայնքի հետ հանդիպեցի եկեղեցում, մի քանի հարյուրանոց ամբոխ էր հավաքվել:

Կան նաեւ վերջերս Հայաստանից Գերմանիա արտագաղթած հայեր տարբեր միտումներով, երեւի, խոսքը նրանց է վերաբերում, նրանց ճակատագրին: Մենք այսօր Հայաստան-Գերմանիա ռեադմիսիայի պայմանագիր արդեն ունենք, որն այդ խնդիրները կարգավորում է, Հայաստանը ռեադմիսիայի պայմանագիր ունի եվրոպական հազվագյուտ երկրների հետ` Դանիայի, Նորվեգիայի, Գերմանիայի:

Ինձ վերաբերող հարցին լուրջ չեմ կարող պատասխանել. արդյունքով դատենք` այսօր Ղարաբաղը տեղում է հարակից տարածքներով: Դիվանագիտական առումով կարծում եմ` բավական ամուր դիրքերում է գտնվում այսօր Հայաստանը: Ինքնորոշման հարցը բանակցություններում արդեն լուրջ արմատներ է դրել. այնպես որ, այդ մեղադրանքները նեղ քաղաքական նպատակներ են հետապնդում:

Հարց. «Caucasus Times» - Հարցն ուղղում եմ երկու նախարարներին: Այսօր շատ է խոսվում Կարս-Ախալքալաք երկաթուղու մասին, որ դա Հայաստանին մեկուսացնելու ծրագիր է: Չե՞ք կարծում, որ չկա չարիք առանց բարիքի. այժմ Թուրքիան չի խոչընդոտում, որ Հայաստանը բեռները իր ճանապարհներով տեղափոխի, եթե այդ երկաթուղին կառուցվի, երեւի չի խոչընդոտի, որ երկաթուղով էլ տեղափոխի: Դրանով Հայաստանը ցամաքային երկաթուղային կապ կունենա Եվրոպայի եւ Մերձավոր Արեւելքի երկրների հետ: Ի՞նչ կարծիքի եք այդ մասին:

Վ. Օսկանյան - Հարցը լավն էր, պատասխանն էլ է` լավ:

Շտայնմայեր - Կարծում եմ` ճիշտ չէ` հարցը դիտել երկընտրանքի տեսանկյունից, ԵՄ անդամների կամ ԵՄ շրջանակում առանձին պետությունների համագործակցությունը, որը սկսվել է 50-ական թվականներին, կամաց-կամաց հասցրել է նրան, որ այդ համագործակցությունից ամենատարբեր հեռանկարներ են առաջացել բոլոր կողմերի համար: Այդ պատճառով ես հանդես եմ գալիս տարածաշրջանային համագործակցությունը ուժեղացնելու օգտին: Երկաթուղին, որը պետք է լինի Ադրբեջանի եւ Վրաստանի միջեւ եւ որը, ինչպես լսել եմ, արդեն կառուցվում է, կարծում եմ` միշտ չէ, որ կմնա առանց հայկական մասնակցության: Բայց դրա համար անհրաժեշտ է, որ մոտակա տարիներին այստեղ կարգավորվեն քաղաքական հարցերը, առաջանան այնպիսի արդյունքներ, որոնք կօգնեն մեզ նաեւ այդ հարցում:

Հարց. «Արմենպրես» գործակալություն - Հարցս ուղղում եմ Գերմանիայի ԱԳ նախարարին. հայտնի է, որ Գերմանիայի արդարադատության նախարարի նախաձեռնությամբ մի նախագիծ կա, որը պետք է շրջանառության մեջ դրվի, եւ առաջարկվելու է ԵՄ երկրներին պատժելի դարձնել ոչ միայն հոլոքոսթի ժխտումը, այլեւ` մյուս ցեղասպանությունների: Կարո՞ղ եք մեզ տեղեկացնել` ինչ ընթացք ունի այդ օրինագծի քննարկումը, եւ հնարավո՞ր է Հայոց ցեղասպանության ներառումը եւս:

Շտայնմայեր - Դա նախագիծ է, որ քննարկվում է ԵՄ-ում քաղաքական մակարդակում ամենատարբեր ավանդույթների հիման վրա. դա քիչ է կապված Հայաստանի իրավիճակի հետ: Մենք գիտենք, որ տարբեր երկրներում ամենատարբեր քրեաիրավական վիճակներ կան, կարծում եմ` պետք է ենթադրեք, որ եվրոպական այդպիսի նախաձեռնությունը մոտակա ամիսներին կամ տարիներին դեռեւս արդյունք չի տա:

Հարց. «Մեդիամաքս» գործակալություն - Հարցս ուղղում եմ Գերմանիայի ԱԳ նախարարին: Որպես ԵՄ նախագահող երկիր` ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանի ձգտումը զարգացնել ատոմային էներգետիկան` հաշվի առնելով, որ Հայաստանը էներգետիկ ռեսուրսներով շատ հարուստ չէ, եւ էներգետիկայի զարգացման ուղղությունը նշված է մեր կառավարական ստրատեգիայում:

Շտայնմայեր - Մենք քիչ առաջ խոսեցինք էներգետիկ հարցերի մասին: Եթե Գերմանիայում այնքան բախտավոր լինեինք, որ մինչեւ 2030թ. կարողանայինք մասնակցած լինել ռեգեներատիվ էներգիայի զարգացմանը, որքան հասկանում եմ ձեր էներգիայի 40%-ը նման աղբյուրներից է գալիս, ապա ուրախ կլինեինք: Բացի դրանից, Հայաստանը վերջին ամիսներին ջանքեր է գործադրում, ոչ միայն Ռուսաստանից, այլեւ Իրանից ապահովել իր էներգետիկ մատակարարումը: Մենք գիտենք, որ շուտով Իրանից գազ կգա, եւ որ Հայաստանում մտածում են այն մասին, թե արդյոք, չի կարելի որեւէ ձեւով փոխարինել այսօրվա ատոմակայանը: Սրանք որոշումներ են, որոնք պետք է կայացվեն ձեր երկրում եւ կախված են ոչ միայն էներգետիկ քաղաքականությունից, այլեւ այն հարցերից, որոնց մասին ես այստեղ որեւէ բան չեմ կարող ասել: