ՀԱՐՑ.- Պարոն Օսկանյան, 2005թ. բավական ակտիվ էր ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների լավատեսական ելույթներով: Թե Մերզլյակովը, թե Ստիվեն Մանը նշել են, որ 2005 թվականին նրանց ակնկալիքներն իրականացել են դրական առումով: Ստիվեն Մանը հայտարարել է, որ 2005թ. բանակցային գործընթացում տեղի է ունեցել առաջընթաց, Մերզլյակովն էլ ավելացրել է` թե հուսով ենք, 2006-ին երկու կողմերը համաձայնություն կկնքեն: Ձեր կարծիքով, կա՞, արդյոք, առաջընթաց 2005թ. եւ Դո՞ւք էլ եք լավատես, որ 2006-ին կհասնենք հակամարտության վերջնական լուծման:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Կան, իհարկե, երկու գնահատականներ, դրանց հետ ես համաձայն եմ: Իսկապես, 2005թ. առաջընթաց եղել է, իսկ 2006-ին բոլորս հույս ենք հայտնում, որ կկարողանանք լրացուցիչ առաջընթաց արձանագրել, եւ եթե հնարավոր լինի հասնել հարցի կարգավորմանը, կփորձենք դա անել: Լավատեսության այդ դրսեւորումները հիմք ունեն. դա նախագահների երկու հանդիպումներն են, ինչն սկսվեց Պրագյան պրոցեսով: Եւ այսօր, երբ հետադարձ հայացք եմ նետում, Պրագյան պրոցեսն, իսկապես, արդյունավետ էր: Համանախագահների եւ մեր կողմից ճիշտ որոշում էր այդ ձեւաչափը եւ դրա մեջ ներգրավվելը: Օգտակար էր այն առումով, որ նախագահները ոչ հաճախ են հանդիպում, եւ երկու հանդիպումների ընթացքում կարծում եմ, մենք բավական աշխատանք ենք արել: Նախարարներին մի քիչ ավելի հեշտ է խորանալ հարցերի մեջ, փորձել նույնիսկ եզրեր գտնել եւ դա առաջարկել նախագահներին: Եվ այդ տրամադրությունը եւ մթնոլորտը, որ նախարարների հանդիպման ընթացքում ստեղծվում է, արտահայտություն է գտնում, կարծում եմ, նախագահների հանդիպմանը ու, իսկապես, առաջընթաց է արձանագրվում: Եվրախորհրդի Վարշավայի գագաթաժողովին նախագահների հանդիպումը առաջին կարեւոր քայլը կատարվեց, Կազանի հանդիպումը դրան լրացրեց, եւ այսօր կարող եմ ասել, որ բավական լավ հիմք է ստեղծվել հետագա հանդիպումների համար: Եթե այս տրամաբանությունը եւ այս միտումները շարունակվեն, այս գործընթացը 2006-ին կարելի է առավել խորացնել, լրացուցիչ առաջընթաց արձանագրել, նաեւ հող պատրաստել հարցի կարգավորման համար: Նախկինում մենք նման իրավիճակներում եղել ենք: Եթե հիշում եք, առնվազն մեկ անգամ մեծ լավատեսություն էինք հայտնում, որովհետեւ իրոք առաջընթաց էր արձանագրվել, բայց ետքայլ արեցինք: Հուսով եմ, այդ ետքայլը մենք չենք անի, որովհետեւ կա այդ հնարավորությունը, եւ 2006-ը կարող է Լեռնային Ղարաբաղի հարցի առումով բեկումնային լինել:

ՀԱՐՑ.- Պարոն Օսկանյան, համանախագահները նշել են, որ Բաքվում է գտնվում ԵԱՀԿ բարձր մակարդակով ծրագրավորման խումբը, որը պայմաններ է մշակում քաղաքական լուծման ձեռքբերման դեպքում խաղաղապահ ուժերի տեղակայման համար: Նույնիսկ նշվում է, որ վերջին անգամ եկել են ութ տարի առաջ: Արցախի մամուլը խոսում է 10.000 խաղաղապահների մասին: Արդյոք Հայաստանի հետ համաձայնեցվա՞ծ է այդ խմբի գործունեությունը, երկրորդ` միջազգային ուժերի տեղակայումը Ղարաբաղի սահմանում չի՞ նշանակում Իրանի եւ Ռուսաստանի քաղաքական շահերի հետ որոշակի խնդիրներ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Այս հարցը չեմ ուզում քաղաքական հարթության վրա քննարկել, որովհետեւ դեռեւս շատ վաղ է: Այս խումբը գոյություն ունի 1994 թվականից, ստեղծվել է Բուդապեշտի գագաթաժողովից հետո եւ այդ օրվանից գործում է: Իհարկե, անգործության էին մատնվել, քանի որ քաղաքական պրոցեսում բացարձակ առաջընթաց չկար, հիմա երբ առաջընթաց կա, նրանք ակտիվացել են: Խնդիրն այն է, որ նրանց առկայությունը տարածաշրջանում չի նշանակում, որ միանշանակ հարցը կարգավորվելու է, եւ նրանք արդեն պլանավորում են խաղաղապահ ուժերի տեղակայումը: Հարցը հետեւյալն է. եթե 2006-ին մենք դրական առաջընթացի եւ հարցի կարգավորմանը հասնելու ինչ-որ հույսեր ունենք, ապա նրանց համար արդեն ուշ է, քանի որ դրա ծրագրավորումը բավական լուրջ խնդիր է: Նրանք սցենարներ պետք է նախագծեն` կախված պայմանագրի բնույթից, խորությունից, պետք է ասեն` ինչպիսին պետք է լինի, որտեղ պետք է խաղաղապահները տեղակայվեն: Բավական լուրջ աշխատանք է, եւ առնվազն մեկ տարի պահանջող գործընթաց է, դրա համար էլ նրանք հիմիկվանից են սկսել: Եկեք այս պահին ընթացող բանակցությունները դրա հետ չկապենք, քանի որ, երբ ասում ենք, խաղաղապահ գործունեություն ծրագրող խումբ է եկել տարածաշրջան, դա կարծես թե անշրջելի է դարձնում այս բոլորը, եւ այն տպավորությունն է թողնում, որ ուր որ է պայմանագիր ենք կապում: Այդպես չէ: Ուղղակի, 2006-ին հնարավոր լուծման ենթադրությունը, հույսը, որ այսօր դրսեւորվում է, ստիպում է այդ խմբին իրենց աշխատանքն արդեն սկսել, քանի որ դա երկարատեւ պրոցես է:

ՀԱՐՑ.- Պարոն Օսկանյան, տարբերություն կա: Դուք նշեցիք, որ մի անգամ էլ եք լուծմանը մոտ եղել, բայց այդ խումբն այն ժամանակ չի եկել: Նշանակում է, հիմա առավել առարկայական է:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Անցյալ անգամ, երբ մոտ էինք հարցի լուծմանը, բոլորովին այլ բնույթի լուծում էր, դա քիվեսթյան սկզբունքների վրա էր եւ բավական անմիջական, կտրուկ լուծում էր տալիս հարցին: Այս պարագայում բոլորը գիտակցում են, որ խաղաղապահ ուժերի անհրաժեշտություն է ստեղծվում: Նախորդ հարցի լուծման բնույթը բոլորովին այլ էր, այդ պարագայում այլ իրավիճակ էր, եւ միգուցե այդ լուծումն ընդհանրապես խաղաղապահ ուժեր չենթադրեր:

ՀԱՐՑ.- Բայց, եթե վերցնենք 2005 թվականի բոլոր ասեկոսեները, շշուկները, տեղեկությունների արտահոսքը` թե ինչպիսին է լինելու Ղարաբաղի հարցի լուծումը, մեծ մասով, բայց վերապահումներով, գալիս ենք այսպիսի սխեմայի. առաջին` հանձնում ենք հինգ գրավյալ շրջանները, երկրորդ` Լաչինն ու Քելբաջարը պահում ենք մեզ, դրանից հետո փախստականների վերադարձ է լինում

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Պիտի ընդհատեմ քեզ, որ դու չամբողջացնես, որովհետեւ այդ հարցին չեմ պատասխանելու: Այսօր բանակցային գործընթացի բովանդակությունը գաղտնի է պահվում: Դա կարեւոր է, այդպես էլ պետք է լինի: Իմ կարդացած եւ լսած բոլոր վերլուծությունները, սցենարները, որ այսօր դրսեւորում են գտնում մամուլում, պարունակում են իրականության որոշ տարրեր, այսքանը կարող եմ ասել: Չթողեցի ամբողջացնես, որպեսզի ստիպված չլինեմ ասել ճիշտ ես, թե սխալ, քանի որ այդ բոլորի մեջ կան իրականությանը համապատասխանող որոշ տարրեր: Սպասենք: Կարծում եմ, նախագահների հաջորդ հանդիպումը, որը տեղի կունենա տարվա առաջին երկու ամիսների ընթացքում, բավական բան պարզելու է, դրանից հետո հնարավորություն կլինի առավել լայն քննարկման դնել, եթե լրացուցիչ առաջընթաց արձանագրվի այս գործընթացում:

ՀԱՐՑ.- Այսինքն, կարծում եք, որ այս պահին ճիշտ է հարցը գաղտնի՞ պահել:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Գոնե այն մարդիկ, որ մասնակցում են գործընթացին, պետք չէ մանրամասները հաստատեն, որ, այո, այդպես է, կամ այդպես չէ: Կարծում եմ, մենք բանակցային մեկ-երկու փուլ ունենք, եւ եթե այս միտումները շարունակվեն, հասնի մի պահ, երբ զգանք, որ հիմնական սկզբունքների շուրջ համաձայնություն է ձեռք բերվում եւ դա անշրջելի է դառնում, կողմերն էլ ինքնավստահ են, որ կարող են մինչեւ վերջ սա տանել, կարելի է բացել կամ ամբողջությամբ բացել, դա արդեն նախագահը կորոշի, եւ դնել քննարկման: Կարծում եմ, այդ փուլից հետո մեր քաղաքական ուժերը պետք է արդեն լավատեղյակ լինեն հարցին, հասարակական քննարկում պետք է լինի, որովհետեւ դա, իսկապես, համազգային խնդիր է: Մենք, վերջիվերջո, հասնելու ենք լուծման, եկեք գիտակցենք, արձանագրենք` լինելու է կոմպրոմիսային տարբերակ, չի լինելու մի տարբերակ, որը դնելու ենք սեղանին, եւ ժողովուրդը ծափահարելու է: Չկա այդպիսի բան, քանի որ բոլոր կողմերը ստորագրություն են դնելու այդ փաստաթղթի տակ, իրենց բարի կամքով, առանց որեւէ մեկի պարտադրանքի: Մենք պետք է կարողանանք այդ կոմպրոմիսը ճիշտ ներկայացնել, քաղաքական ուժերը պետք է հավատան այդ բոլորին, եւ միասնականորեն այդ խնդիրը պետք է առաջ տանենք:

ՀԱՐՑ.- Մեր քաղաքական վերնախավը բավական երկար ժամանակ վիճում, բանավիճում է` փուլային, թե փաթեթային տարբերակ է լինելու: Որքան գիտեմ, ներկայիս իշխանությունները ասոցիացվում են փաթեթային տարբերակի հետ, այսինքն, միանգամից բոլոր խնդիրների լուծում, այդ թվում Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի լուծում: Ի՞նչ տարբերակ է լինելու, առանց փակագծերը բացելու, փուլայի՞ն թե փաթեթային:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Ժամանակն է, որ այդպիսի ստանդարտ տերմիններից էլ հրաժարվենք` փուլային է, թե փաթեթային: Հարցի լուծման մոտեցումը կլինի ամբողջական, բոլոր հարցերն արտացոլում կունենան այդ պայմանագրում, կիրառումը կարող է ժամանակի առումով լինել հաջորդական: Այսպես կբնութագրեի, քանի որ արդեն շատ ենք ստերեոտիպային առնչակցություններ անում փուլայինի եւ փաթեթայինի միջեւ, առաջարկում եմ դրանցից հրաժարվել: Հարցն այն է, թե որքա՞ն է ամբողջական փաստաթուղթը, Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքական կարգավիճակի լուծման ի՞նչ հեռանկար է տալիս, ինչքա՞ն ամուր հիմքերի վրա է դրված, ինչքանո՞վ է միջազգային հանրության աջակցությունը վայելում, որքա՞ն է Ադրբեջանը հավատարիմ լինելու այդ բոլորին. հարցին պետք է այդ համատեքստում նայել:

ՀԱՐՑ.- Դուք գիտեք, որ մեր թե ընդդիմության, թե իշխանության մեջ բավական լուրջ կշիռ են վայելում ազգայնական ուժերը, որոնց գաղափարախոսությունը ոչ միայն կոմպրոմիսը չէ, այլեւ հողերի զավթումն է Հայաստանի կողմից` ելնելով պատմական ճշմարտությունից: Այդուամենայնիվ, դուք նշեցիք, որ զիջումներ լինելու են, ենթադրում եմ, որ զիջումների մեջ լինելու են հողային զիջումներ: Չե՞ք կարծում, որ դա Հայաստանում կբերի պսեվդոքաղաքական, կեղծ հայրենասիրական մեծ ալիք ընդդեմ իշխանությունների:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Նայած թե հարցն ինչպես կներկայացվի, եւ առողջ քաղաքական ուժերն ինչ մոտեցում կունենան այդ բոլորին: Արդյոք առողջ քաղաքական ուժերը նույնպե՞ս իրենց ներքաղաքական նպատակների համար այդ հարցը կքաղաքականացնեն, թե հանուն ազգային շահերի, Հայաստանի հեռանկարի եւ տնտեսական զարգացման` առավել իրապաշտ կլինեն եւ այդ կերպ կսատարեն հակամարտության կարգավորմանը:

ՀԱՐՑ.- Ձեր կարծիքով, ո՞ր տարբերակը կլինի:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Ծայրահեղական դրսեւորումներ եթե լինեն, մենք կմտնենք փակուղի, երկու կողմերի դեպքում էլ, սա ճիշտ է: Տարածքների հարցն այսօր ամենաչարչրկված խնդիրն է, չեմ ուզում դրանց որակում տալ. դրանք այն տարածքներն են, որ մենք այսօր հսկում ենք եւ դրանք մեզ համար անվտանգության տարրեր են: Եթե մենք տարածքները մեր ձեռքում պահելը դարձնենք վերջնանպատակ, կարծում եմ, սխալ ճանապարհով կգնանք, նույնը Ադրբեջանի համար կարող եմ ասել: Առ այսօր մենք փակուղու մեջ ենք մտել, որովհետեւ Ադրբեջանի համար այդ տարածքների վերադարձը դարձել էր առաջնային խնդիր եւ միակ խնդիրը, նրանք հրաժարվում էին ցանկացած կարգավիճակի շուրջ քննարկումներից: Այսօր այդ վիճակը փոխվել է, դրա համար էլ նման առաջընթացի ենք հասել բանակցություններում: Տարածքների հարցին պետք է նայել անվտանգության տեսանկյունից. եթե այդ տարածքները պետք է պահել Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի անվտանգությունն ապահովելու համար, ուրեմն պետք է պահել, եթե պետք է տալ Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի անվտանգությունն ապահովելու համար, ուրեմն պետք է տալ: Այս հարցի վերաբերյալ ես զուտ այդ տեսակետին եմ, հուսով եմ, մեր քաղաքական ուժերը նույն կերպ կմոտենան այս հարցին, որպեսզի կարողանանք այսօր արձանագրած առաջընթացի վրա կառուցելը շարունակել: Վերջիվերջո, եթե այդ սկզբունքի վրա մենք հասնենք լուծման, որը երաշխավորում է Ղարաբաղի այսօր դե ֆակտո կարգավիճակը եւ հեռանկար է տալիս նրան դե յուրե ձեւափոխման մոտ ապագայում, այդպիսի սկզբունքը մեզ համար պետք է լրջորեն քննարկվելիք տարբերակ լինի, եւ դրան պետք է լուրջ վերաբերվենք:

ՀԱՐՑ.- Ընդդիմությունն, իմ կարծիքով, բոլոր դեպքերում օգտագործելու է դա իշխանություններին հարվածելու համար: Բայց այս նույն կոալիցիայում գոնե երկու կուսակցության գաղափարախոսությունը ազգային գաղափարախոսություն է, որը ենթադրում է հողերի հետբերում: Չե՞ք կարծում, որ այդպիսի լուծումը կբերի հակասությունների իշխանությունների մեջ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Դուք հողերի հետբերումը շատ ընդհանրացրեցիք, նայած ինչ հողերի հետբերման մասին է խոսքը: Իրավիճակն այլ է, հողերի խնդրին անվտանգության տեսանկյունից պետք է նայել: Չեմ ուզում տարբեր կուսակցությունների դիրքորոշումները վերլուծել այս պահին: Կարծում եմ, կոալիցիայի այն կուսակցությունները, որոնց մասին խոսում եք, այսօր մեր հիմնական քաղաքական ուղու մեջ են, ճիշտ է` որոշ դրսեւորումներ տարբերվում են մեր արտաքին քաղաքական դրսեւորումներից, բայց մեծ հաշվով նրանք նրբանկատ են Հայաստանի հեռանկարի, հետագա զարգացման նկատմամբ, նրբանկատ են Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի անվտանգության, այս տարածաշրջանում, ընդհանրապես, մեր գոյատեւման հարցերով: Կարծում եմ, այդ կոալիցիոն կուսակցությունների հետ, որոնք զուտ սկզբունքային դրսեւորումներ են ցուցաբերելու եւ ոչ թե հարցը քաղաքականացնելու են իրենց անձնական շահերի համար, ավելի հեշտ է լինելու աշխատել, նրանք առավել ըմբռնող են լինելու: Առավել մտահոգված եմ, որ այլ կուսակցություններ, որոնք իրենց գաղափախոսությամբ համահունչ են այս գործընթացի ամբողջ հունին, կփորձեն քաղաքականացնել խնդիրը միայն ու միայն իշխանություններին հարվածելու համար: Մեր աչքի առաջ է հանրաքվեի օրինակը, դրանից հետո ես լուրջ մտահոգվել եմ, թե ինչպես կլինի Լեռնային Ղարաբաղի դեպքում: Կրկնում եմ, այսօր այն վիճակում չենք գտնվում, որ այս հարցի վերաբերյալ նման խորքային քննարկումներ սկսենք. այդ մասին կարելի է խոսել երեւի եկող տարվա կեսերին:

ՀԱՐՑ.- Միջնորդները նշել են, որ 2006-ի հունվարի վերջին կամ փետրվարի սկզբին ծրագրված է Հայաստանի եւ Ադրբեջանի նախագահների հանդիպումը: Առարկայական ի՞նչ սպասելիքներ կան այդ հանդիպումից:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Միջնորդները որոշ նոր մտքեր արտահայտել են, դրանց վերաբերյալ հանրապետության նախագահն իր կոնկրետ առաջարկներն է արել, այդ առաջարկությունները գնացել են Բաքու: Բաքվից հետո, կարծեք թե, անհրաժեշտություն է առաջացել նաեւ նախարարների հանդիպման: Դա ինձ հուշում է, որ մեր առաջարկների ներկայացումը Բաքվում այնքան էլ բացասական արձագանք չի գտել, դրա համար էլ համանախագահներն անհրաժեշտ են համարում նախագահների հանդիպումներից առաջ անցկացնել նաեւ նախարարների հանդիպում: Շատ նախնական այդ մասին խոսել են. ոչ վայրը, ոչ ժամը դեռ հայտնի չէ, բայց նախատեսվում է նախարարների հանդիպում նախագահների հանդիպումից առաջ: Կհանդիպենք, կտեսնենք. թե ինչքան են մոտ մեր դիրքերը, դրանից հետո հարցը կգնա նախագահներին: Ուզում եմ հուսալ, որ մենք կկարողանանք կառուցել այն առաջընթացի վրա, որ արձանագրվել է 2005 թվականին: Զգուշավորությամբ եմ այս բոլորը ասում, որովհետեւ նախորդ դեպքերը մեր օգտին չեն այս առումով, երբ շատ մոտ ենք եղել հարցի կարգավորմանը: Հուսով եմ, այս անգամ կկարողանանք դրական տեղաշարժը շարունակել 2006 թվականին:

ՀԱՐՑ.- Նաեւ համանախագահներն են նշել, որ 2006-ը թե Հայաստանի, թե Ադրբեջանի համար ընտրական տարի չէ եւ բավական լավ տարի է հարցը կարգավորելու առումով, երբ ընտրական տարի է, երկու պետություններն այլ տրամաբանությամբ են շարժվում: Դա նշանակում է, որ եթե 2006-ին մենք չկարողացանք հարց լուծել, ուրեմն յոթի, ութի մասին պետք է մոռանալ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Այո, 2006-ը հնարավորությունների տարի է, բայց չեմ ուզում մենք մեզ թյուրիմացության մեջ գցենք: Մթնոլորտը, պայմաններն ավելի բարենպաստ են, քան նախորդ տարիներին, կամ հաջորդող տարիներին: Ընտրությունների տարիներին, հատկապես կոմպրոմիսային տարբերակի վրա աշխատելիս, շատ ավելի փակ կլինի, քանի որ ամբողջ մթնոլորտը երկրում քաղաքականացված է: Այդ խոչընդոտը գոնե 2006-ին չկա, բայց սա ամենեւին չի նշանակում, որ 2006-ին պարտադրված է հարցը կարգավորել: Մենք հանգիստ տրամաբանությանբ աշխատելու ենք. խնդիրները մեր առաջ հստակ են, կոմպրոմիսային պահանջներ են, Հայաստանն այսօր ծայրահեղական պահանջներ չի դնում, Ադրբեջանն էլ ծայրահեղականից մի քիչ հետ է կանգնել, դրա համար էլ այսօր ավելի բարենպաստ պահ է: Եթե 2006-ին նորմալ հունով, առանց պարտադրանքի եւ առանց ծայրահեղական զիջումների գնալու դրական տեղաշարժ լինի, քաղաքական մթնոլորտն առավել բարենպաստ է լինելու, եւ պետք է գնալ հարցի կարգավորմանը: Բայց նորից եմ կրկնում, 2006-ը դոգմա չէ, 2007-ի մթնոլորտում էլ կարող է ինչ-որ հարց լուծվել: Այդ պայմաններւմ միշտ կարելի է ասել, որ Ղարաբաղի հարցը, եթե դրական դրսեւորումներով է լուծվում, քաղաքական կոալիցիոն ուժերը գուցե օգտագործեն առավել ձայներ, դիվինդենտներ բերելու համար: Քաղաքականությունն այնպիսի բան է, ներկայացման խնդիր է: 2006-ին եղավ` եղավ, չեղավ` պետք չէ հույսը կորցնել, որ հաջորդ հինգ տարին չի լինելու. կարող է ավելի փակ լինել, բայց հնարավոր է 2007-ին առավել բարենպաստ պայմաններ լինեն: Այս ժամկետներին էլ հանգիստ նայենք, շարունակենք բանակցային գործընթացը, պահենք այդ տրամադրվածությունը, լավատեսությունը հարցի կարգավորման առումով եւ փորձենք գնալ առաջ:

ՀԱՐՑ.- Ցանկանում եմ անդրադառնալ հարեւան Թուրքիային եւ մի քանի այլ պետությունների: Հիմա ամբողջ աշխարհի ուշադրությունը բեւեռված է Օրհան Փամուկի դատավարության վրա: Այն դարձել է մի տեսակ գիծ Թուրքիայի ժողովրդավար լինելու-չլինելու, խոսքի ազատության առումով: Բավական հետաքրքիր մեկնաբանություն է արել Թուրքիայի վարչապետ Էրդողանը. «Երբ ես էի նստած բանաստեղծություն գրելու համար, եւ ինձ դատապարտել էին Ստամբուլում, որեւէ եվրոպացի լրագրող, եվրոպացի գործիչ չեկավ, չհետաքրքրվեց, թե ինչու են դատապարտել: Հիմա, երբ կա քաղաքական խնդիր, Օրհան Փամուկի դեպքը սարքեցին շոու»:

Ինչպե՞ս եք նայում այն տեսակետին, որ Էրդողանը նշում է. Եվրամիությունը երկակի ստանդարտներով է մոտենում Թուրքիային եւ ընդհանրապես մեր նման երկրներին: Երկրորդ` չեք կարծում, որ Եվրոպան լուծում է իր խնդիրը Թուրքիայում նաեւ Օրհան Փամուկի միջոցով, ում դատապարտում են թերթում տված հարցազրույցում մեկ միլիոն հայերի եւ երեսուն հազար քրդերի սպանության մասին նշելու համար: Իսկ թուրքերի մոտ կրկին բացասական կերպարով ներկայացան հայերը:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Մենք որեւէ բացասական կերպարով չենք ներկայացել, պատճառ չկա դրա համար: Այս հարցից մեզ հեռու ենք պահել, որեւէ մեկնաբանություն չենք տվել, որեւէ հայտարարություն չենք արել: Համարել ենք, որ դա Թուրքիայի ներքին խնդիրն է, նաեւ համաեվրոպական խնդիր է: Եվրոպան իր պահանջներն ունի, Թուրքիայի վարչապետը, երեւի, մոռանում է, որ մի քանի տարի առաջ Թուրքիան չէր սկսել Եվրամիությանը անդամակցելու գործընթացը: Այս պահին իրավիճակն այլ է. արդեն նրանք գործընթաց են սկսել, ցանկություն ունեն այդ միության անդամ դառնալ: Նրանք պարտավորված են խոսքի ազատության առումով գնալ բարեփոխումների, կոնտեքստը տարբեր է, ժամանակը տարբեր է: Չգիտեմ պարոն Էրդողանի հայտարարության պայմանները, բայց զուտ ժամանակի առումով ակնհայտ է, որ իրավիճակները տարբեր են: Այդ գործընթացը շարունակվելու է, կարծում եմ, Եվրոպան խոսքի ազատության առումով, ժողովրդավարական գործընթացների առումով հետեւողական է լինելու: Թուրքիան պատրաստ պետք է լինի այդ բարեփոխումները անելու:

Փամուկի խնդիրն առավել խորքային է. հիմնականում խոսքի ազատության խնդիրն է, այդ համատեքստում, վերջիվերջո, Թուրքիայի իր պատմության հետ հաշվի նստելու խնդիրն է: Սա Եվրոպայի համար կարեւորագույն խնդիր է: Եվրոպային մերձեցման ամբողջ հիմքում ընկած է յուրաքանչյուր ժողովրդի, պետության իր պատմության հետ հաշվի նստելու սկզբունքը: Եթե դա չլիներ, այս միությունը չէր ստեղծվի. Գերմանիան-Ֆրանսիան, Լեհաստանը-Գերմանիան եթե իրենց սխալները չընդունեին, այդ մերձեցումը չէր լինելու: Եվրոպան այսօր լավ է հասկանում, եթե Թուրքիան այդ ընտանիքի մաս է լինելու, ոչ միայն խոսքի ազատություն է տալու ժողովրդին, այլ իբրեւ պետություն պետք է ընդունի իր անցյալը: Նրանք խոսքի ազատությունը որպես միջոց են վերցնում հասնելու Թուրքիայի կողմից իր պատմության հետ հաշվի նստելուն, իսկ պատմության հետ հաշվի նստելու կարեւոր տարրերից մեկը Հայոց ցեղասպանության խնդիրն է: Սա եվրոպական խնդիր է, դրա համար էլ մենք չենք միջամտում, դրա համար էլ ոչ եմ ասում քո այն պնդմանը, թե մենք սեւերես ենք դուրս գալիս, հակառակը` կարծում եմ, այսօր դրական է գնահատվում Հայաստանի կեցվածքը առ այն, որ մենք այս խնդիրը չենք շահարկում, որեւէ քննադատություն չենք արել, որեւէ մեկնաբանություն չենք տվել, որեւէ հայտարարություն չենք արել, ուղղակի, հետեւում ենք խնդրին եւ կարծում, որ վերջիվերջո այս բոլորը հանգուցալուծման է հասնելու ի օգուտ Եվրոպայի, ի օգուտ Թուրքիայի, ի օգուտ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման:

ՀԱՐՑ.- Մեր մյուս ռազմավարական դաշնակիցը հայտարարեց, որ գազը 56 դոլարից պետք է դառնա 110 դոլար, ինչը կբերի որոշակի սոցիալական, քաղաքական լարվածության: Դա նշանակու՞մ է Հայաստան-Ռուսաստան ավանդական, բարեկամական, ռազմավարական հարաբերությունների ավարտ: Հայաստանն ի՞նչ ադեկվատ հետեւություններ է անում:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Կարծում եմ, պետք է հետեւություններ անել, մյուս կողմից պետք չէ ընկնել ծայրահեղության մեջ: Ես դեմ եմ այս հարցն ամբողջությամբ քաղաքականացնել, մյուս կողմից չեմ պնդում նաեւ, որ Ռուսաստանի կողմից գազի թանկացման հարցն ամբողջությամբ տնտեսական հարթակի վրա է: Դա էլ ճիշտ չէ. չի կարող տնտեսությունը քաղաքականությունից անջատել, հատկապես գազի, նավթի հարցերում, որովհետեւ լծակ են, քաղաքական հետեւանքներ ունեն: Խնդիրը քաղաքատնտեսական է, այդ հարթության մեջ պետք է դիտել: Թանկացման մասին այսօր խոսք է գնում, բայց դեռեւս բանակցություններն ավարտին չեն հասել:

Ես նախագահի հետ ներկա եմ եղել այդ բանակցություններին, ամբողջությամբ լսել եմ այդ խոսակցությունը: Դուռն այդ առումով մեր առաջ դեռ չի փակվել, բանակցությունները շարունակվում են: Ես ինչ-որ հույս ունեմ, չեմ կարող ասել մեծ հույս, սակայն հույս ունեմ, որ լուծում կգտնվի, որովհետեւ բոլորը լավ գիտակցում են, որ Հայաստանի փոքր տնտեսության համար գազի գնի նման աճը կարող է բավական բարդ հետեւանքներ ունենալ: Ռուսաստանին Հայաստանի տնտեսական թուլացումը պետք չէ, կարծում եմ, այստեղ որոշ ընդհանուր շահեր կան: 110 միլիոն աճ մեր բյուջեի վրա լուրջ հետեւանք կարող է ունենալ, մեր գնողունակությունը չի հերիքի: Ափսոս է, որ մեր երկրի տնտեսական աճը դրա համար տուժի, որովհետեւ լուրջ իներցիա է ձեռք բերվել: Նախորդ տարիներին արվածը, հաշվի առնելով այն եկամուտները, գումարները, որ պետք է մտնեն Հայաստան տարբեր ծրագրերով, համոզված եմ, ոչ միայն կարող է պահպանել երկրի տնտեսական աճը, այլեւ ավելացնել, 15-ից տոկոսից էլ անցնել: Իսկապես, դրա հնարավորությունն ունենք: Ռուսաստանը դա գիտակցում է, նրանք նույնպես լուծման ճանապարհներ են որոնում: Բանակցությունները շարունակվում են, պետք է սպասել բանակցություններն ավարտվեն ու ընդհանուր եզրակացություն լինի:

ՀԱՐՑ.- Ե՞րբ են թանկացնելու, մենք պետք է վերանայումներ անենք:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Մենք պետք է վերանայումներ անենք մեր էներգետիկ անվտանգության հարցերի կապակցությամբ, մեր խոցելիության մասին, պետք է առավել ինտենսիվ ձեւով գնանք էներգետիկ դիվերսիֆիկացմանը: Այդ առումով մեծ դրական քայլ, ճիշտ որոշում եմ համարում, հակառակ որոշ դիմադրությունների, Իրանի հետ գազամուղի կառուցման խնդիրը: Այդ գործն ընթացքի մեջ է, դրա ընթացքն առավել պետք է արագացնել, նաեւ տնտեսական էներգետիկ անվտանգության խնդիրներին առավել պետք է ուշադրություն դարձնել: Այսօր կարող են այնպիսի զարգացումներ լինել մեր հյուսիսում, որ ընդհանրապես գազի հոսքը դադարի Հայաստան: Հուսով եմ մենք դրան չենք հասնի, բայց պատրաստ պետք է լինենք:

ՀԱՐՑ.- Ռուսաստանի գազի թանկացման հայտարարությունն այն տպավորությունն է ստեղծում, թե դա անսպասելի էր պետական այրերի, դիվանագետների, քաղաքական գործիչների համար: Չի՞ նշանակում, որ ինչ-որ բան ճիշտ չենք գնահատել: Դա քաղաքական որոշում է, որը մի օրում չի հասունացել` հավասար տնտեսական պայմաններ ստեղծել բոլոր երկրների համար: Արդյոք, ինչ-որ բան ճիշտ չե՞նք հասկացել:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Այդ եզրակացությունը չեմ ուզում անել, բայց հայտարարությունը մի բան է, բանակցությունները մի այլ բան: Ընդհանուր ընկալման խնդիրներ կան, հավասարություն պահելու հարց կա: Ռուսաստանը պետք է մտնի համաշխարհային առեւտրային կազմակերպություն, պետք է ցույց տա, որ խտրականություն չի դնում երկրների միջեւ: Կա արտաքին իրավիճակ եւ ներքին գործընթացներ, սպասենք` ինչպիսի դրսեւորումներ կլինեն. ամեն վատ բանի մեջ լավ բան կա: Ես հետեւյալ կերպ եմ դիտարկում, որովհետեւ քաղաքականությունը տարբեր տարրերի ամբողջություն է: Մեկը բացասական ուղղությամբ է գնում, դա նպաստում է այլ դրական ուղղությունների, առավել ցայտուն դրսեւորումների: Այս ամենը ամբողջության մեջ պետք է նայել: Կարծում եմ, ամեն ինչ դրական հունով կընթանա:

ՀԱՐՑ.- Միացյալ Նահանգների դեսպանը մի քանի անգամ հայտարարել է, որ 2007-2008 թվականներին բավական լուրջ հետեւելու են Հայաստանի ընտրություններին: Ինչո՞վ եք բացատրում նման ուշադրությունը Հայաստանի ընտրությունների նկատմամբ եւ այն, որ 2007-2008-ի ընտրություններին վերաբերող հայտարարությունները սկսել են հնչել 2005 թվականին:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Դրան պետք է նախապատրաստվել, Միացյալ Նահանգներն արդեն որոշ առաջարկություններ է անում, թե ինչ քայլեր պետք է անել 2007-ին, 2008-ին ազատ, արդար, թափանցիկ ընտրություններ ունենալու համար: Ժամանակի առումով, կարծում եմ, խնդիր չկա, կա քաղաքական հիմնավորում: Հարցի պատասխանը շատ պարզ է. այսօր Միացյալ Նահանգները ներդրումներ է անում մեր երկրում, ուզում է Հայաստանը դառնա տնտեսապես բարգավաճ, առավել ժողովրդավար երկիր: Դրա լավագույն վկայությունը վերջերս Հայաստանին հատկացված «Հազարամյակի մարտահրավերներ» ծրագրի 235 միլիոն դրամաշնորհն է: Դա քիչ փող չէ:

Հանրաքվեի մասին տարբեր հայտարարություններ, մեկնաբանություններ են լինում: Հանրաքվեն, որ անցկացրեցինք, մեզ համար մեծ դաս կլինի հետագա ընտրությունների համար: Մենք պետք է ուղղումներ մտցնենք մի քանի ուղղություններով, չենք կարող մեզ թույլ տալ նման իրավիճակում հայտնվել խորհրդարանի ընտրությունից հետո: Ոչ ոք կասկածի տակ չի դնում հանրաքվեի օրինականությունը, անցած լինելը, բայց բոլորն ասում են, որ եղել են խախտումներ: Ես միջազգային կազմակերպություններից, տարբեր երկրներից, իսկապես, չեմ լսել, որ արդյունքները կասկածի տակ դնեն, բայց դա մեզ գոհացնի: Մեր բառապաշարից իսպառ պետք է վերացնենք հետեւյալ մոտեցումը, այո, խախտումներ եղել են, բայց չեն ազդել արդյունքի վրա: Դա կիրառելի չպետք է համարել հաջորդ ընտրությունների համար:

Միացյալ Նահանգները, Եվրոպան մեծ նշանակություն են տալիս այս բոլորին, որովհետեւ Հայաստանին այլ աչքով են նայում: Ես դա զգում եմ, քանի որ առաջին ճակատում եմ գտնվում: Կարող եմ ամենայն վստահությամբ եւ համոզմամբ ասել` Հայաստանի նկատմամբ այսօր ակնկալություններն ավելի բարձր են: Միշտ այդպես է եղել, բայց այսօր դրանք առավել խորացել են: Նրանք լավ են հասկանում, որ Հայաստանի տնտեսական բարգավաճման, քաղաքական կայունության միակ գրավականը ժողովրդավարությունն է, ժողովրդի կամքով, առանց կասկածի, հարյուր տոկոսով իշխանությունների ընտրված լինելու օրինական հանգամանքն է: Այսօր մենք այնպիսի իրավիճակում ենք, որ արդեն հետ քայլը տնտեսական, ժողովրդավարական գործընթացներից, ընտրությունների խախտումները տնտեսական գին ունեն, դրանց մեջ տնտեսական հաշիվ կա: Հայաստանին 235 միլիոն դոլար տալու պայմանը 2007-ի, 2008-ի նորմալ ընտրություններն են: Այն մարդիկ, ովքեր գնում են այդ խախտումներին, պետք է գիտակցեն, որ նման քայլի դիմելով` ոչ թե վերացական տույժ են դնում վեր վզերին, այլ արդեն տնտեսական, գործնական, դոլարային տույժ են դնում, որն արդեն ժողովրդի գրպանին է խփում, ժողովրդի հաշվին է: Նույնը եվրոպական գործընթացների առումով է, եթե մենք խախտումների ենք գնում, եւ բացասական գնահատական է լինում, դրանք արդեն նյութական հետեւանքներ ունեն, ոչ միայն բարոյական: Այսօր իրավիճակը փոխվել է, եւ մարդիկ պետք է գիտակցեն դրանք: Նույնը կարող եմ ընդդիմության հայտարարությունների կապակցությամբ ասել:

Տնտեսության մեջ մի հետաքրքրական հասկացողություն կա` կորսված հնարավորությունների գին: Դա նշանակում է` երբ մի բան ես անում, դրանից դիվիդենտ ես ստանում, եթե այլ բան արած լինեիր, արդյոք, դիվիդենտն ավելի՞ կլիներ: Պետք է ճիշտ գնահատական տանք մեր աշխատանքին. ոչ թե ինչ ենք արել, այլ ինչ չենք արել, տեսանելի է այն, ինչ արվում է, անտեսանելի է, ինչ կորցնում ենք: Այս կոնցեպտը մեզ մոտ պետք է արմատանա: Օրինակ, երբ արմատական ընդդիմությունն ամեն օր խոսում է հեղափոխության մասին, նրանք, արդյոք, մտածու՞մ են, որ այդ հայտարարությունը տնտեսական հետեւանք ունի Հայաստանի համար: Կարող է մեկը կա Ամերիկայում, ով ուզում է հինգ միլիոն դոլարի ներդրում անել Հայաստանում եւ ճամպրուկը կապած պատրաստվում է գալ: Հանկարծ հեղափոխության մասին հայտարարություն է լսում, սպասում է. ասում է` սպասեմ, թե ինչպիսի զարգացումներ կլինեն: Ես երկու կողմին էլ անդրադարձա. այն մարդիկ, ովքեր գնում են խախտումների եւ այդ խախտումներն արձանագրվում են միջազգային դիտորդների կողմից, արդեն տնտեսական բացասական հետեւանք ունի երկրի վրա, մյուս կողմից` ընդդիմության նման դրսեւորումները, արմատական ընդդիմության մասին եմ խոսում, նույնպես կորսված հնարավորությունների գին ունի, քանի որ ազդում է մեր ընդհանուր կերպարի, հեղինակության, ներդրումային մթնոլորտի վրա, եւ մենք չգիտենք` ինչպիսի կորուստներ են լինում: Տնտեսության զարգացման առումով շատ զգայուն վիճակում ենք գտնվում, մեր ամենամեծ մարտահրավերը այս տեմպերը պահելն է, եւ առանց մեր ներքին եւ արտաքին ռեսուրսների մոբիլիզացման, չենք կարող նման տեմպեր ապահովել եւ մրցել մեր հարեւանների հետ եկող քսանամյակում:

ՀԱՐՑ.- Եթե 2007-ի ընտրություններում նույնպես խախտումներ արձանագրվեն, դա լուրջ տնտեսական, քաղաքական հետեւանք կունենա՞ Հայաստանի համար:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Եթե այդպիսի հարցի առիթ եղավ, կասեմ, որ դրա պատճառով Հայաստանը 235 միլիոն դոլար է կորցրել: Գնային արժեք կա այս բոլորի համար, որովհետեւ մեր ինտեգրացիոն գործընթացները Եվրամիության հետ նույնպես խորացել են, այնտեղ էլ հիմնական պայմանը մեր ժողովրդավարությունն է, որի հիմնարար չափանիշներից մեկը ընտրությունն է, այնտեղ էլ գումարային արժեքներ կան, որ մեզ խոստացվում են: Դրա համար մենք այլեւս չենք կարող գնալ նման քայլերի, դրանց գինը շատ բարձր է լինելու, ժողովուրդը սա պետք է գիտակցի, հատկապես պետք է գիտակցեն այն մարդիկ, ովքեր իրենց մտքի հետեւում մտածում են, որ հաջորդ ընտրություններին կգնան կեղծիքների:

ՀԱՐՑ.- Բայց արդար ընտրությունների գնալը շատ իշխանավորների համար կնշանակի քաղաքական կարիերայի վերջ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Ինչ է, որոշ մարդկանց անհատական կարիերայի համար ամբողջ ժողովո՞ւրդը պետք է տուժի, ամբողջ երկի՞րը պետք է տուժի: Մինչեւ վերջերս հարցը բարոյական էր. խախտում եղավ, քննադատեցին, դրա հետեւում տնտեսական առանձնակի հետեւանքներ չկային: Այսօր մեր էվոլուցիան, ինտեգրացիոն գործընթացները, դրսի օգնությունը իրար այնքան են շաղկապված, այնպիսի պայմաններ են դրվում, որ մեր հետագա տնտեսական զարգացումը կախված է միայն եւ միայն մեր ժողովրդավարական գործընթացների առաջընթացից: Դրա լավագույն դրսեւորումներից, չափանիշներից մեկը ընտրություններն են: Պետք է լավ գիտակցենք` այս երկիրն այլ ռեսուրս չունի:

ՀԱՐՑ.- Այդ դեպքում ի՞նչ պետք է անեն ընդդիմությունն ու իշխանությունը:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Ընդդիմությունն էլ անելիք ունի, իշխանությունն էլ անելիք ունի: Նոր սահմանադրությունն առավել լայն ժողովրդավարական հիմքեր է ստեղծում, պետք է կարողանանք նոր իրավիճակը սթափ գնահատել, օրենքները ճիշտ դնել, նաեւ պետք է գոնե ընտրական այս հարցերում նստել եւ խոսել: Սա բխում է բոլորի շահերից, ժողովրդի շահերից է բխում, եւ պետք է կարողանանք այդ ուղղությամբ լուրջ քայլեր անել: