Ընդհանուր տեղեկություններ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մասին

 

Միավորված ազգերի կրթության, գիտության և մշակույթի կազմակերպությունը (այսուհետ` ՅՈՒՆԵՍԿՕ) ՄԱԿ-ի 15 մասնագիտացված գործակալություններից մեկն է:, 
1945 թվականի նոյեմբերի 16-ին 37 հիմնադիր պետությունների ներկայացուցիչներ Լոնդոնում ստորագրել են Կազմակերպության հիմնադիր փաստաթուղթը` Սահմանադրությունը (Կանոնադրությունը), որն ուժի մեջ է մտել 1946 թ. նոյեմբերի 4-ին` 20 պետությունների կողմից վավերացվելուց հետո:
http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=15244&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html

Կազմակերպության հիմնական նպատակն է նպաստել խաղաղության և անվտանգության ամրապնդմանը կրթության, գիտության և մշակույթի բնագավառներում ազգերի համագործակցության միջոցով:
Այսօր Կազմակերպությունն ունի 195 լիիրավ և 11 ասոցացված անդամ:
http://en.unesco.org/countries
Հայաստանն անդամակցել է 1992 թ. հունիսի 9-ին:
http://en.unesco.org/countries/armenia

 

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն ունի 3 հիմնական մարմին.

• Գլխավոր կոնֆերանսը Կազմակերպության որոշում կայացնող գերագույն ղեկավար մարմինն է:
  Գլխավոր կոնֆերանսի նստաշրջանները գումարվում են երկու տարին մեկ անգամ, գլխավորապես` ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի քաղաքականությունը և գործունեության հիմնական ուղղությունները սահմանելու, այդ թվում` Կազմակերպության` որոշակի ժամանակահատվածի համար նախանշված ծրագիրը, բյուջեն և միջնաժամկետ ռազմավարությունը հաստատելու նպատակով: Հերթական (40-րդ) նստաշրջանը կայանալու է 2019 թ. աշնանը: Նստաշրջանների աշխատանքներին մասնակցում են Կազմակերպության անդամ պետությունների և ասոցացված անդամների ներկայացուցիչները: Յուրաքանչյուր անդամ պետություն ունի մեկ ձայն:
  Գլխավոր կոնֆերանսն ընտրում է Գործադիր խորհրդի անդամներին:
  Գլխավոր կոնֆերանսի աշխատանքային լեզուներն են անգլերենը, արաբերենը, իսպաներենը, ռուսերենը, չինարենը և ֆրանսերենը:
  http://www.unesco.org/new/en/general-conference/  

ՀՀ ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանի ելույթը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր կոնֆերանսի 39-րդ նստաշրջանի ընթացքում, 2017 թ.
http://mfa.am/hy/press-releases/item/2017/11/01/fm_unescogc/

ՀՀ ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանի ելույթը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր կոնֆերանսի 38-րդ նստաշրջանի ընթացքում, 2015 թ.
http://mfa.am/hy/speeches/item/2015/11/06/min_unesco_speech/

ՀՀ ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանի ելույթը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր կոնֆերանսի 37-րդ նստաշրջանի ընթացքում, 2013 թ.
http://www.mfa.am/hy/speeches/item/2013/11/11/unesco11112013_sp/

ՀՀ ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանի ելույթը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր կոնֆերանսի 36-րդ նստաշրջանի ընթացքում, 2011 թ.
http://mfa.am/hy/speeches/item/2011/10/29/unesco_2910_sp/

ՀՀ ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանի ելույթը ՅՈՒՆԵՍՕ-ի Գլխավոր կոնֆերանսի 35-րդ նստաշրջանի ընթացքում, 2009 թ.
http://www.mfa.am/hy/speeches/item/2009/10/08/unesco/

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր կոնֆերանսի 39-րդ նստաշրջանին մասնակցող ՀՀ պատվիրակության ելույթը, 2017 թ. (մամուլի հաղորդագրությունն այդ մասին)
https://en.unesco.org/sites/default/files/33_armenia_right_of_reply_gpd_e_39_vr_11.pdf

ԱԳՆ Միջազգային կազմակերպությունների վարչության պետ, Հայաստանի` ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ազգային հանձնաժողովի գլխավոր քարտուղար Վահրամ Կաժոյանի ելույթը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր կոնֆերանսի 38-րդ նստաշրջանի ընթացքում, 2015 թ.
http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/GBS/EXB/images/Armenia_eng.pdf

• Գործադիր խորհուրդն իր նշանակությամբ Կազմակերպության երկրորդ ղեկավար մարմինն է:
  Գործադիր խորհրդի նստաշրջանները գումարվում են տարին երկու անգամ` ապահովելու Գլխավոր կոնֆերանսի կողմից ընդունված Կազմակերպության ծրագրի, որոշումների պատշաճ կատարումը և իրականացնելու Գլխավոր կոնֆերանսի հաջորդ նստաշրջանի նախապատրաստական աշխատանքները: Վերջին (203-րդ) նստաշրջանը տեղի է ունեցել 2017 թ. նոյեմբերի 16-ին: Հաջորդը (204-րդ) կայանալու է 2018 թ. ապրիլի 4-17-ը: 
  Գործադիր խորհրդի կազմում ընդգրկված են 58 անդամ պետություններ, որոնց մանդատը 4 տարի է:
  http://www.unesco.org/new/en/executive-board/

• Քարտուղարությունը Կազմակերպության գործադիր մարմինն է, որի կազմում են գտնվում Գլխավոր տնօրենը և վերջինիս կողմից նշանակվող անձնակազմը: Կազմակերպության Գլխավոր տնօրենը նշանակվում է Գլխավոր կոնֆերանսի կողմից` Գործադիր խորհրդի առաջարկությամբ: Պաշտոնավարման ժամկետը 4 տարի է:
  Կազմակերպության 10-րդ Գլխավոր տնօրենը Օդրի Ազուլեն է, ով պաշտոնապես նշանակվել է 2017 թ. նոյեմբեր ամսին:
  ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի նոր Գլխավոր տնօրենի ընտրությունները տեղի են ունեցել 2017 թ. աշնանը՝ Գործադիր խորհրդի 202-րդ և Գլխավոր կոնֆերանսի 39-րդ նստաշրջանների ընթացքում:
  https://en.unesco.org/director-general
  http://www.unesco.org/new/en/unesco/about-us/who-we-are/secretariat/
  https://en.unesco.org/director-general/former-dgs
   

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գործունեության ոլորտներն են կրթությունը, բնական գիտությունները, սոցիալական և հումանիտար գիտությունները, մշակույթն ու հաղորդակցությունը և տեղեկատվությունը:

 

Հայաստանի համագործակցությունը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հետ

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն ՄԱԿ-ի միակ մասնագիտացված գործակալությունն է, որն ունի Ազգային հանձնաժողովների համակարգ: Նրանք ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գործընկերներն են անդամ երկրներում: Նրանք կարող են ունենալ տարբեր կառուցվածք և գտնվել տարբեր գերատեսչությունների ենթակայության ներքո` կախված տվյալ երկրի ուրույն խնդիրներից:

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հետ աշխատանքները համակարգում է Հայաստանի` ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ազգային հանձնաժողովը (այսուհետ՝ Հանձնաժողով):

Հանձնաժողովն ստեղծվել է 1992 թ. հոկտեմբերի 10-ին:

ՀՀ վարչապետի 2015 թ. հունվարի 29-ի թիվ 58-Ա որոշմամբ հաստատվել են Հանձնաժողովի ներկայիս կանոնադրությունը և կազմը:

Կանոնադրության 1-ին հոդվածի համաձայն` Հանձնաժողովը «միջգերատեսչական խորհրդակցական մարմին է, որի գործունեության հիմնական նպատակը Միավորված ազգերի կրթության, գիտության և մշակույթի կազմակերպության հետ կրթության, գիտության, մշակույթի, հաղորդակցության ու տեղեկատվության ոլորտներում Հայաստանի Հանրապետութան պետական մարմինների, հաստատությունների և հասարակական կազմակերպությունների համագործակցության համակարգումն ու ապահովումն է»:

Հանձնաժողովն ամրապնդում և զարգացնում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի և Հայաստանի կրթական, գիտական և մշակութային կազմակերպությունների և շրջանակների միջև կապը` ապահովելով Հայաստանի մասնակցությունը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ծրագրերին և միջոցառումներին` անհրաժեշտության պարագայում ներկայացնելով Հայաստանի դիրքորոշումը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի իրավասության ներքո հարցերի շուրջ:

Հանձնաժողովի կազմում ԱԳ նախարարից բացի ներառված են ևս յոթ նախարարներ` մշակույթի, կրթության և գիտության, էկոնոմիկայի (ներկայիս` տնտեսական զարգացման և ներդրումների), բնապահպանության, արդարադատության, սպորտի և երիտասարդության հարցերի, ինչպես նաև Կառավարության աշխատակազմի ղեկավար-նախարարը:
Համաձայնության սկզբունքով ընդգրկված են Նախագահի աշխատակազմի ղեկավարը, ԳԱԱ նախագահը, Երևանի քաղաքապետը, Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի թանգարանների և արխիվի տնօրենը և Մեսրոպ Մաշտոցի անվան հին ձեռագրերի գիտահետազոտական ինստիտուտ հիմնադրամի («Մատենադարան») տնօրենը:
Հանձնաժողովի նախագահն է ՀՀ արտաքին գործերի նախարարը, գլխավոր քարտուղարը` ԱԳ նախարարության աշխատակազմի Միջազգային կազմակերպությունների վարչության պետը: Հանձնաժողովի քարտուղարությունը գտնվում է ԱԳ նախարարության կազմում՝ որպես Միջազգային կազմակերպությունների վարչության ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի բաժին:

Հանձնաժողովի հիմնական խնդիրները և գործառույթները շարադրված են Կանոնադրության 3-րդ և 4-րդ հոդվածներում:
Կանոնադրության 5-րդ հոդվածի համաձայն` Հանձնաժողովի բացարձակ իրավասության ներքո է գտնվում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի խորհրդանիշը (լոգո) տրամադրելու գործընթացը:
https://www.e-gov.am/decrees/item/14151/
http://en.unesco.org/countries/armenia/information
http://www.unesco.org/ncp/index.php?lc=E&module=national_commissions&rid=221

 

Հայաստանի ներգրավվածությունը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մարմիններում

Հայաստանը վավերացրել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 20 իրավական փաստաթուղթ (14 կոնվենցիա, 5 արձանագրություն, 1 պայմանագիր), այդ թվում`

• 6 կոնվենցիա, կոնվենցիային կից 3 արձանագրություն և 1 պայմանագիր մշակույթի ոլորտում,
• 4 կոնվենցիա և 1 արձանագրություն կրթության ոլորտում,
• 2 կոնվենցիա հաղորդակցության և տեղեկատվության ոլորտում,
• 1 կոնվենցիա և դրան կից 1 արձանագրություն բնական գիտությունների ոլորտում,
• 1 կոնվենցիա սոցիալական և հումանիտար գիտությունների ոլորտում:

http://www.unesco.org/eri/la/conventions_by_country.asp?contr=AM&language=E&typeconv=1
http://www.unesco.org/eri/cp/factsheets/ARM_facts_figures.pdf

Հայաստանը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին կանոնավոր կերպով վճարում է իր անդամավճարը:
2017 թվականի համար այն կազմել է 8,001 եվրո և 10,081 ԱՄՆ դոլար:

Հայաստանը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 2-րդ (Արևելաեվրոպական երկրների) տարածաշրջանային և ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ֆրանկոֆոն երկրների խմբերի անդամ է:

Ներկայումս Հայաստանն անդամակցում է 1954 թվականի Կոնվենցիային կից 1999 թ. երկրորդ արձանագրության շրջանակներում գործող Զինված ընդհարման դեպքում մշակութային արժեքների պաշտպանության (2017-2021 թթ.), 1970 թ. կոնվենցիայի շրջանակներում գործող Մշակութային արժեքների` ծագման երկիր վերադարձը կամ ապօրինի յուրացման պարագայում դրանց ռեստիտուցիան խրախուսելու հարցերով միջկառավարական (2017-2021 թթ.), 1970 թ. կոնվենցիայի անդամ պետությունների հանդիպման Օժանդակ (2015-2019 թթ.) և 2003 թվականի կոնվենցիայի շրջանակներում գործող Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պաշտպանության միջկառավարական (2016-2020 թթ.) կոմիտեներին:
http://www.unesco.org/new/en/culture/themes/armed-conflict-and-heritage/governance-and-meetings/1999-second-protocol-committee/
http://www.unesco.org/new/en/culture/themes/restitution-of-cultural-property/intergovernmental-committee/
http://www.unesco.org/new/en/culture/themes/illicit-trafficking-of-cultural-property/subsidiary-committee/
http://www.unesco.org/culture/ich/en/functions-00586
http://www.unesco.org/new/en/executive-board/members/#irfaq_1_b7c31

 

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կոնվենցիաներով սահմանված ցանկերում ընդգրկված հայտեր

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկված մշակութային արժեքները/վայրերը պատկանում են աշխարհի բոլոր ժողովուրդներին` անկախ դրանց գտնվելու վայրից: Այդ ցանկում ընդգրկված են մարդկության համար առավել մեծ արժեք ներկայացնող հուշարձանները և հուշահամալիրները: Յուրաքանչյուր պետություն կարող է հայտ ներկայացնել միայն այն մշակութային արժեքի/վայրի համար, որը գտնվում է իր սահմաններում:
http://whc.unesco.org/en/list/

Ցանկում Հայաստանը ներկայացված է հետևյալ հայտերով`

• «Հաղպատի և Սանահինի վանքեր» (1996 թ., 2000 թ.),
• «Էջմիածնի Մայր տաճար և եկեղեցիներ (սբ. Հռիփսիմե, սբ. Գայանե, սբ. Շողակաթ) և Զվարթնոցի տաճարի հնավայր» (2000 թ.),
• «Գեղարդի վանք և Ազատ գետի վերին հովիտ» (2000 թ.):

http://whc.unesco.org/en/statesparties/am
http://whc.unesco.org/en/list/777
http://whc.unesco.org/en/list/1011
http://whc.unesco.org/en/list/960

Սպասողական/նախնական ցանկում են գտնվում հետևյալ հայտերը`

• «Երերույքի բազիլիկը և հնավայրը» (1995 թ.),
• «Դվին քաղաքի հնավայրը/հնագիտական հուշարձանը» (1995 թ.),
• «Տաթևի և Տաթևի Անապատ վանքերը և Որոտանի դաշտավայրի հարակից տարածքները» (1995 թ.),
• «Նորավանքը և Ամաղու դաշտավայրի վերին հատվածը» (1995 թ.):

http://whc.unesco.org/en/statesparties/am
http://whc.unesco.org/en/tentativelists/10/
http://whc.unesco.org/en/tentativelists/8/
http://whc.unesco.org/en/tentativelists/14/
http://whc.unesco.org/en/tentativelists/13/

Իրանի Իսլամական Հանրապետության տարածքում գտնվող Սուրբ Ստեփանոս, Սուրբ Թադեոս Առաքյալի և Ձոր Ձորի հայկական վանական համալիրները 2008 թ. գրանցվել են Համաշխարհային ժառանգության ցանկում ԻԻՀ կողմից ներկայացված հայտի հիման վրա` «Իրանի հայկական վանական համալիրներ» անվանմամբ:
http://whc.unesco.org/en/list/1262

Թուրքիայի ներկայիս տարածքում գտնվող Բագրատունյաց հայկական թագավորության մայրաքաղաք Անիի ավերակները 2016 թ. գրանցվել է Ցանկում` «Անիի հնագիտական վայր» անվանմամբ:
http://whc.unesco.org/en/list/1518
Ցանկում ներառված են նաև «Նեմրութ դաղ (լեռ)» (1987 թ.), «Դիարբեքիրի ամրոց և Հեվսել այգիներ մշակութային բնապատկեր» (2015 թ.) (ընդգրկում է մի շարք հայկական պատմա-ճարտարապետական կառույցներ) անվանմամբ հայտերը:
http://whc.unesco.org/en/list/448
http://whc.unesco.org/en/list/1488

«Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պաշտպանության մասին» ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 2003 թ. կոնվենցիայով սահմանված են մի քանի ցանկեր: Կոնվենցիայում ոչ նյութական մշակութային ժառանգությունը բնութագրվում է որպես ավանդույթների, սովորույթների և մշակութային արտահայտությունների, ինչպես նաև գիտելիքների և հմտությունների այնպիսի ամբողջություն, որը մարդկանց որոշակի խմբերի, որոշ դեպքերում նաև անհատների կողմից ճանաչվում է որպես իրենց մշակութային ժառանգության մաս: Կազմակերպության կողմից տվյալ տարրը ցանկում ներառելու որոշումը չի ենթադրում սեփականության իրավունք:
http://www.unesco.org/culture/ich/en/lists

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Մարդկության ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ներկայացուցչական ցանկում Հայաստանը ներկայացված է հետևյալ տարրերով`

• «Դուդուկի երաժշտությունը» (2008 թ.),
• «Հայկական խաչքարի արվեստ. խաչքարի խորհուրդը և խաչքարագործությունը» (2010 թ.),
• «Սասնա ծռեր կամ Սասունցի Դավիթ» էպոսի կատարողական դրսևորումները» (2012 թ.),
• «Լավաշ. ավանդական հացի պատրաստումը, նշանակությունը և մշակութային դրսևորումները Հայաստանում» (2014 թ.),
• «Քոչարի. ավանդական խմբապար» (2017 թ.):

http://www.unesco.org/culture/ich/en/lists?display=default&text=&inscription=0&country=00014&multinational=3&type=0&domain=0&display1=inscriptionID#tabs
https://ich.unesco.org/en/RL/duduk-and-its-music-00092
https://ich.unesco.org/en/RL/armenian-cross-stones-art-symbolism-and-craftsmanship-of-khachkars-00434
https://ich.unesco.org/en/RL/performance-of-the-armenian-epic-of-daredevils-of-sassoun-or-david-of-sassoun-00743
https://ich.unesco.org/en/RL/lavash-the-preparation-meaning-and-appearance-of-traditional-bread-as-an-expression-of-culture-in-armenia-00985
https://ich.unesco.org/en/RL/kochari-traditional-group-dance-01295
 

Սպասողական/նախնական ցանկում ներառվել են հետևյալ հայտերը`

• «Աշուղական սիրավեպ. հայ աշուղական արվեստի կատարողական ավանդույթը, տեքստն ու երաժշտությունը» (2014 թ.),
• «Տրնդեզ. նորապսակների և գարնան ավետաբեր տոնը Հայաստանում» (2016 թ.):

http://www.unesco.org/culture/ich/en/pending-files-00554

 

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ծրագրերը

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի շրջանակներում իրականացվում են բազմաթիվ ծրագրեր: ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ծրագրերը ֆինանսավորվում են ինչպես կանոնավոր բյուջեից, այնպես էլ արտաբյուջետային աղբյուրներից:

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Աշխարհի հիշողություն» ծրագիրն արտացոլում է լեզուների, մշակույթների և ժողովուրդների բազմազանությունը: Ծրագրի նպատակն է կանխել աշխարհում գոյություն ունեցող արխիվների և գրադարանների արժեքավոր հավաքածուների կորուստն առանց հետքի և նպաստել դրանց լայն տարածմանը: Ծրագրի շրջանակներում գոյություն ունի Աշխարհի հիշողության ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի միջազգային ռեգիստր: Այն իրենից ներկայացնում է փաստագրական ժառանգության ցուցակ, որի մեջ ընդգրկված են այն փաստաթղթերը, ձեռագրերը, տեսա-հնչյունային նյութերն ու գրադարանային հավաքածուները և արխիվները, որոնք ճանաչվել են որպես բացառիկ նշանակություն ունեցող արժեքների մարմնավորում և պետք է վկայագրվեն ու պահպանվեն ամբողջ աշխարհի մարդկության համար: Ռեգիստրում իրենց տեղն են գտել հայկական երեք փաստագրական ժառանգության նմուշներ.

• Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանի հին ձեռագրերի հավաքածու (1997 թ.),
• Բյուրականի առաջին ուսումնասիրություն կամ Աստղագետ Բենիամին Մարգարյանի գալակտիկաների մասին ուսումնասիրություն (2011 թ.),
• Կոմպոզիտոր Արամ Խաչատրյանի ձեռագիր նոտաների և կինոերաժշտության հավաքածու (2013 թ.):

http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-5/mashtots-matenadaran-ancient-manuscripts-collection/
http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-3/first-byurakan-survey-fbs-or-markarian-survey/#c211216
http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-2/collection-of-note-manuscripts-and-film-music-of-composer-aram-khachaturian/

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մասնակցության ծրագիրը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կանոնավոր գործունեության կարևորագույն բաղադրիչներից է: Դրա շրջանակներում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն ֆինանսական աջակցություն է տրամադրում անդամ պետություններին` պայմանով, որ ներկայացված ծրագրային առաջարկներն առնչվում են կազմակերպության իրավասության ոլորտներին և համահունչ են դրա առաջնահերթ խնդիրներին և գերակայություններին:
Յուրաքանչյուր երկամյակ Հանձնաժողովը Մասնակցության ծրագրի շրջանակներում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի դիտարկմանն է ներկայացնում Հայաստանի շահերից և առաջնայնություններից բխող ծրագրային առաջարկներ:
http://www.unesco.org/new/en/member-states/mscontent/participation-programme/

Ի կատարումն ՀՀ կառավարության` 2017 թ. հունիսի 6-ի թիվ 02/23.16/13235-17 հանձնարարականի և ՀՀ կառավարության` 2017 թ. հունիսի 1-ի թիվ 579-Ն որոշման (ուժի մեջ է մտել նույն թվականի հունիսի 10-ին)`

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Մասնակցության ծրագրի 2016-2017 թթ. երկամյակի շրջանակներում Հանձնաժողովի քարտուղարության կողմից ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի քննարկմանը ներկայացվել էին 8 ծրագրերի նախագծեր՝ 7 ազգային և 1 տարածաշրջանային, որոնցից 5-ը (4 ազգային, 1 տարաշրջանային) հաստատվել և ֆինանսավորվել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից (ընդհանուր առմամբ` 110,850 ԱՄՆ դոլար, այն է` 23,279,852.1 ՀՀ դրամին համարժեք գումար)`

1. «Երևան քաղաքի, Կոտայքի, Գեղարքունիքի, Արարատի, Արմավիրի և Սյունիքի մարզերի բժշկական ուսումնական հաստատություններում ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի վերաբերյալ կրթության և ուսուցման որակի բարելավման նպատակով վերապատրաստման դասընթացներ-սեմինարներ» ծրագիրը (12,519,500.00 ՀՀ դրամ),

2. «Դասընթացավարների վերապատրաստում. կանանց ազդեցության և տղամարդկանց ու կանանց իրավահավասարության խթանում» ծրագիրը (11,965,980.00 ՀՀ դրամ),

3. «Տպագրության մարգարիտ». կոնֆերանս և ցուցահանդես` նվիրված Ոսկան Երևանցու տպագրությամբ հայերեն առաջին Աստվածաշնչի (1666 թ.) 350-ամյակին» ծրագիրը (7,223,223.40 ՀՀ դրամ),

4. «Գեղարդի վանական համալիրի ժայռափոր եկեղեցիների և ջրահեռացման համակարգի պահպանության և ամրակայման մեթոդաբանությունները» թեմայով խորհրդաժողով» ծրագիրը (4,793,642.00 ՀՀ դրամ)`

1. պայմանագիր կնքած կազմակերպության անվանումը` «Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ
2. գտնվելու վայրը` ՀՀ, ք. Երևան, Թաիրովի 5
3. կազմակերպության կողմից դրամաշնորհ ստանալու համար ներկայացված ծրագիրը 
4. ծրագրի կատարման վերաբերյալ հաշվետվություն (ըստ Պայմանագրի 1.3 կետի` Ծրագրի իրականացմանն առնչվող հաշվետվությունները պետական մարմնին ներկայացնելու վերջանաժամկետն է 2018 թ. փետրվարի 1-ը, ինչը երկարացվել է մինչև 2018 թ. մայիսի 1-ը՝ համաձայն Կողմերի միջև կնքված Պայմանագրին կից համաձայնագրի 1.1 կետի)

1. «Մերձավոր Արևելքի աստղագիտական ժառանգությունը» թեմայով միջազգային խորհրդաժողով» ծրագիրը (16,777,507.60 ՀՀ դրամ)`

1. պայմանագիր կնքած կազմակերպության անվանումը` «Հայկական աստղագիտական ընկերություն» ՀԿ
2. գտնվելու վայրը` ՀՀ, Արագածոտնի մարզ, Բյուրական 0213, Բյուրականի աստղադիտարան
3. կազմակերպության կողմից դրամաշնորհ ստանալու համար ներկայացված ծրագիրը 
4. ծրագրի կատարման վերաբերյալ հաշվետվություն (Ծրագրի իրականացմանն առնչվող հաշվետվությունները պետական մարմնին ներկայացնելու վերջանաժամկետն է 2018 թ. փետրվարի 1-ը)

Դրամաշնորհների գումարը ՀՀ կառավարության որոշումների հիման վրա փոխանցվել է Ծրագրերն իրականացնող կողմերին:
Ծրագրերն իրականացնելու գործընթացն սկսելու նպատակով ՀՀ ԱԳ նախարարությունը դրանք ներկայացրել է ՀՀ կառավարության հաստատմանը: ՀՀ կառավարության համապատասխան որոշումների հիման վրա կնքվել է պայմանագիր ՀՀ ԱԳ նախարարության և դրամաշնորհ ստացած, Ծրագիրն իրականացնող կազմակերպության միջև (առաջին 3 պայմանագրերը կնքվել են մինչև 2017 թ. հունիսի 10-ը` ՀՀ կառավարության` 2017 թ. հունիսի 1-ի թիվ 579-Ն որոշման ուժի մեջ մտնելը):
Հանձնաժողովի քարտուղարությունը Ծրագրերի իրականացմանն առնչվող հաշվետվությունները կներկայացնի Կազմակերպության կենտրոնակայան:
 

ՅՈՒՆԻԹՎԻՆ (համալսարանների թվինինգ և հաղորդակցություն, կապերի հաստատում) /ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Ասոցացված դպրոցների ծրագրի (ԱԴԾ) ցանցն ստեղծվել է 1953 թվականին: Ծրագրի ցանկում ներգրավված են 181 երկրների ավելի քան 10,000 կրթական հաստատություններ:
Հայաստանում Ցանցը գործում է 1997 թ. մարտից:
Ներկայումս Ցանցը ներառում է հայաստանյան 10 դպրոցներ: Վերջիններս տարբերվում են մյուս դպրոցներից նրանով, որ ազգային ծրագրերի շրջանակներում համագործակցում են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հետ` աջակցելով Կազմակերպության արժեքների տարածմանը, նպատակների և խնդիրների իրականացմանը:

Տվյալ դպրոցների գործունեությունը ծավալվում է 4 հիմնական թեմաների շուրջ`

1. ՄԱԿ-ի համակարգի դերը ժամանակակից աշխարհում` արդի մարտահրավերների հաղթահարման գործում,
2. կրթություն հանուն կայուն զարգացման,
3. խաղաղություն և մարդու իրավունքներ,
4. միջմշակութային ուսուցում:

https://aspnet.unesco.org/en-us
http://www.unesco.org/new/en/education/networks/global-networks/aspnet/national-aspnet-websites/europe-and-north-america/

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ամբիոնների ծրագիրը հաստատվել է 1992 թվականին: Այն ծառայում է բարձրագույն ուսումնական և հետազոտական հաստատությունների կարողությունների բարելավմանը` նպաստելով դրանց միջև գիտելիքների փոխանակմանն ու համատեղ գործունեությանը:
Ներկայումս Հայաստանում գործում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 5 ամբիոն`

1. Հայ արվեստի պատմության և տեսության ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ամբիոն (ԵՊՀ),
2. Մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ամբիոն (ԵՊԼՀ),
3. Կրթության կառավարման և պլանավորման ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ամբիոն (ԿԱԻ),
4. Կենսական գիտությունների ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ամբիոն (ԳԱԱ),
5. Կայուն զարգացման ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ամբիոն (ԳԱԱ):

http://en.unesco.org/unitwin-unesco-chairs-programme
http://en.unesco.org/sites/default/files/list-unesco-chairs.pdf

 

Հռչակավոր մարդկանց և կարևոր իրադարձությունների հոբելյանների ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի օրացույց

Oրացույցի 2016-2017 թվականների երկամյակի համար ընդգրկված են հետևյալ հոբելյանները.

• Ոսկան Երևանցու տպագրությամբ հայերեն առաջին Աստվածաշնչի (1666 թ.) 350-ամյակը (Ֆրանսիայի և Նիդերլանդների աջակցությամբ) (2016 թ.)  և
• Հովհաննես Այվազովսկու (1817-1900 թթ.) ծննդյան 200-ամյակը (ներկայացված Ռուսաստանի հետ համատեղ` Իտալիայի աջակցությամբ) (2017 թ.):

Oրացույցի 2018-2019 թվականների երկամյակի համար ընդգրկված են հետևյալ հոբելյանները.

• Կոմպոզիտոր, էթնոերաժշտագետ, բանահավաք, երգիչ Սողոմոն Սողոմոնյանի, հայտնի որպես` Կոմիտաս Վարդապետի (1869-1935 թթ.) ծննդյան 150-ամյակը (Ֆրանսիայի ու Գերմանիայի աջակցությամբ) (2019 թ.) և 
• Բանաստեղծ, գրող, թարգմանիչ Հովհաննես Թումանյանի (1869-1923 թթ.) ծննդյան 150-ամյակը (Վրաստանի և Ռուսաստանի աջակցությամբ) (2019 թ.):

1998 թվականից առ այսօր Օրացույցում ներառվել է ՀՀ կողմից ներկայացված 23 հոբելյանական տարեթիվ:
http://en.unesco.org/celebrations/anniversaries
http://en.unesco.org/celebrations/anniversaries/2016/all
http://en.unesco.org/celebrations/anniversaries/2017/all
http://unesdoc.unesco.org/images/0025/002597/259732e.pdf#page=3

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ակումբներ, կենտրոններ և ասոցիացիաներ

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի առաջին ասոցիացիան հիմնադրվել է Ճապոնիայում 1947 թվականին:
1981 թ. ստեղծվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ակումբների, կենտրոնների և ասոցիացիաների համաշխարհային դաշնությունը, որն ապահովում է Ազգային ֆեդերացիաների գործունեության ընդհանուր համակարգումը` խրախուսելով համագործակցությունը նրանց միջև միջտարածաշրջանային և անդրտարածաշրջանային ծրագրերի միջոցով:
«ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ակումբների և միավորումների հայկական դաշնություն» (ՅՈՒՀԱԴ) հասարակական կազմակերպությունն ստեղծվել է 1993 թ. նոյեմբերի 11-ին: Ներկայում այն ներառում է ինն ակումբ:
1995 թվականից ՅՈՒՀԱԴ-ն անդամակցում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ակումբների, կենտրոնների և ասոցիացիների համաշխարհային դաշնությանը, իսկ 2000 թվականից` ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ակումբների և միավորումների եվրոպական դաշնությանը:
http://en.unesco.org/countries/associations-centres-and-clubs-unesco
http://www.unesco.org/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/NATCOM/LIste_Clubs_UNESCO.pdf
http://wfuca.org/
http://www.efuca-unesco.org/

 

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կրթաթոշակներ

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն կրթաթոշակների, կրթական դրամաշնորհների տրամադրման միջոցով նպատակ է հետապնդում նպաստել մարդկային ռեսուրսների և ազգային կարողությունների ընդլայնմանն այն ոլորտներում, որոնք սերտորեն կապված են Կազմակերպության ռազմավարական նպատակների և առաջնային ծրագրերի հետ:
2006 թվականից ի վեր Հայաստանի ներկայացուցիչները պարգևատրվել են 8 կրթաթոշակով:
http://www.unesco.org/new/en/fellowships

 

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մրցանակներ

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն այլ պետությունների կամ ընկերությունների/հաստատությունների հետ համագործակցությամբ սահմանում է Կազմակերպության գործունեության տարաբնույթ ոլորտներին առնչվող մրցանակներ, որոնց նպատակը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ծրագրերին և քաղաքականություններին աջակցելն ու նպաստելն է: Հանձնաժողովը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի քննարկմանն է ներկայացնում հայտարարված մրցանակների ոլորտների շրջանակներում զգալի ներդրում ապահոված կազմակերպությունների կամ անհատների թեկնածություններ:
http://www.unesco.org/new/en/unesco/events/prizes-and-celebrations/unesco-prizes/

Այլ օգտակար հղումներ.

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի պաշտոնական կայք` http://www.unesco.org/new/en/member-states/
Կազմակերպության պաշտոնական կայքի` Հայաստանին վերաբերող հատվածը` http://en.unesco.org/countries/armenia

 

Նախիջևանի Հին Ջուղայի հայկական գերեզմանատան ավերման հարցը

2005 թ. դեկտեմբերի դրությամբ ադրբեջանական բանակի զինվորներն ու սպաներն ամբողջությամբ ոչնչացրել են Հին Ջուղայի հայկական գերեզմանոցի հազարավոր եզակի խաչքարերն ու տապանաքարերը` դրանով ավարտին հասցնելով վերջին երկու տասնամյակում Նախիջևանի և ողջ Ադրբեջանի տարածքի հայկական քրիստոնեական մշակութային ժառանգության իսպառ ոչնչացման պետական քաղաքականությունը:
Վանդալիստական այս գործողության ընթացքում Ջուղայի գերեզմանոցի միջնադարյան խաչքարերն ու տապանաքարերը վերածվել են խճազանգվածի ու նետվել Արաքս գետը: Գերեզմանոցի տարածքում հրաձգարան է կառուցվել:
Չնայած գոյություն ունեցող լուսանկարային ու տեսագրական բազմաթիվ անհերքելի վկայություններին ու ապացույցներին, մինչ օրս որևէ միջազգային կազմակերպություն` այդ թվում ՅՈւՆԵՍԿՕ-ն, համարժեք գնահատական չի տվել Ադրբեջանի կողմից պետական մակարդակով կազմակերպված և իրագործված այս վանդալիստական գործողություններին:
Դեռևս 1998 թվականից ՀՀ ԱԳ նախարարությունը դիմել է մշակույթի և մշակութային ժառանգության պահպանման միջազգային կազմակերպություններին` ահազանգելով Ջուղայի խաչքարերի ու տապանաքարերի ոչնչացման խնդրի մասին: Մասնավորապես, նամակներ են հղվել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գլխավոր տնօրենին ինչպես 1998 թ., այնպես էլ 2002 թ. և 2005 թ.` ներկայացնելով իրավիճակն ու կոչ անելով միջոցներ ձեռնարկել Նախիջևանի հայկական հուշարձանների դեմ մշակութային եղեռնին վերջ տալու ուղղությամբ: 2005 թ. հայկական կողմը հանդես է եկել նաև փաստահավաք առաքելություն կազմակերպելու նախաձեռնությամբ, որը, ըստ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի պարզաբանումների, անվտանգության պայմաններից ելնելով տեղի չի ունեցել:
Հուշարձանների և տեսարժան վայրերի պահպանման միջազգային խորհրդի` ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի խորհրդատվական մարմնի Գլխավոր Ասամբլեան 2008 թ. սեպտեմբերի 30-ից հոկտեմբերի 4-ը Քվեբեքում կայացած իր 16-րդ նստաշրջանի ժամանակ ընդունել է բանաձև, որի 5-րդ կետով`

• «հրավիրում է Ադրբեջանի` որպես «Մշակութային և բնության համաշխարհային ժառանգության պահպանության մասին» կոնվենցիայի անդամ պետության իշխանությունների ուշադրությունը` Ջուղայի գերեզմանատան ավերման վրա և նրանց փոխանցում մշակութային արժեքների պահպանման հարցերով փորձագետների միջազգային համայնքի մտահոգությունը,
• դիմում է Ադրբեջանի իշխանություններին` արագացնելու ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի և/կամ Հուշարձանների և տեսարժան վայրերի պահպանման միջազգային խորհրդի` ԻԿՕՄՕՍ-ի փորձագետներից բաղկացած պատվիրակության մուտքը տեղանքն ուսումնասիրելու և միջազգային հանրությանն արդյունքների վերաբերյալ տեղեկացնելու նպատակով:

http://www.icomos.org/quebec2008/resolutions/pdf/GA16_Resolutions_final_EN.pdf

Ջուղայի խաչքարերի խնդրի մասին հայտարարություններ են արվել միջազգային տարբեր ատյաններում ու հանդիպումների ընթացքում:


ՀՀ ԱԳՆ հայտարարություններ և հաղորդագրություններ

ՀՀ ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանի ելույթները ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր կոնֆերանսի 35-39-րդ նստաշրջանների ընթացքում, 2009-2017 թթ.

ԱԳՆ Միջազգային կազմակերպությունների վարչության պետ, Հայաստանի` ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ազգային հանձնաժողովի գլխավոր քարտուղար Վահրամ Կաժոյանի ելույթը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր համաժողովի 38-րդ նստաշրջանի ընթացքում, 2015 թ.

ՀՀ արտգործնախարար, Հայաստանի՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ազգային հանձնաժողովի նախագահ Էդվարդ Նալբանդյանի ողջույնի խոսքը, 2015 թ.
http://www.mfa.am/hy/speeches/item/2015/07/11/min_unesco/

Էդվարդ Նալբանդյանի ելույթը Հելսինկիի համալսարանում, 2016 թ.
http://www.mfa.am/hy/speeches/item/2016/05/02/min_helsinki_university/

ԱԳՆ Միջազգային կազմակերպությունների վարչության պետ Վահրամ Կաժոյանի պատասխանը «Արմենպրես» գործակալության հարցին, 2016 թ.
http://mfa.am/hy/interviews/item/2016/06/01/unesco/

Օգտակար հղումներ նշյալ թեմայով

«Ջուղայի հնագիտական համալիրի և հայկական ողջ մշակութային ժառանգության ոչնչացումը Նախիջևանի ինքնավար հանրապետությունում (Ադրբեջան)», ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գլխավոր տնօրեն պրն. Կոիչիրո Մացուուրայի և անդամ պետությունների ուշադրությանը ներկայացված Հուշագիր, 2006 թ.
http://www.mfa.am/u_files/file/Jugha/Jugha-MemorandumUNESCO_E.pdf

ԵԱՀԿ-ում ՀՀ մշտական ներկայացուցչության հայտարարությունը, 2005 թ.
http://www.osce.org/pc/17717

ՄԱԿ-ի ՄԻԽ-ում ՀՀ մշտական ներկայացուցչության ներկայացրած փաստաթուղթը, 2007 թ. 
http://repository.un.org/bitstream/handle/11176/266287/A_HRC_6_G_8-EN.pdf?sequence=3&isAllowed=y

Մշակութային իրավունքներով ՄԱԿ-ի Հատուկ զեկուցողի ԳԱ զեկույցի ՀՀ տրամադրած նյութեր, 2016 թ. 
http://www.ohchr.org/Documents/Issues/CulturalRights/DestructionHeritage/States/Armenia.pdf

Հուշարձանների և տեսարժան վայրերի պահպանման միջազգային խորհրդի 2002, 2006-2007 թթ. հաշվետվությունները
http://www.icomos.org/risk/2002/azerbaijan2002.htm 
http://www.icomos.org/risk/world_report/2006-2007/pdf/H@R_2006-2007_09_National_Report_Azerbaijan.pdf

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի պաշտոնական արձագանքը 2010 թ. ստորագրահավաքին, 2011 թ.
https://djulfa.wordpress.com/2011/12/25/unescos-response-to-petition/

ՄԻԵԴ պաշտոնական արձագանքը ներկայացված հայցին, 2012 թ.
http://www.djulfa.com/echr/

Լրացուցիչ և մանրամասն տեղեկատվություն  նշյալ թեմայով`
http://www.mfa.am/hy/jugha

 

Թարմացված է` առ 17.01.2018 թ.