Ընդհանուր տեղեկություններ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մասին

Միավորված ազգերի կրթության, գիտության և մշակույթի կազմակերպությունը (այսուհետ` ՅՈՒՆԵՍԿՕ) ՄԱԿ-ի 15 մասնագիտացված գործակալություններից մեկն է:

1945 թվականի նոյեմբերի 16-ին 37 հիմնադիր պետությունների ներկայացուցիչներ Լոնդոնում ստորագրել են Կազմակերպության հիմնադիր փաստաթուղթը` Սահմանադրությունը (Կանոնադրությունը), որն ուժի մեջ է մտել 1946թ. նոյեմբերի 4-ին` 20 պետությունների կողմից վավերացվելուց հետո:

Կազմակերպության հիմնական նպատակն է նպաստել խաղաղության և անվտանգության ամրապնդմանը` կրթության, գիտության և մշակույթի բնագավառներում ազգերի համագործակցության միջոցով:

Այսօր Կազմակերպությունն ունի 193 լիիրավ և 11 ասոցացված անդամ:

Հայաստանն անդամակցել է 1992թ. հունիսի 9-ին:

http://en.unesco.org/countries/armenia

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ում ՀՀ մշտական ներկայացուցչություն

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ում ՀՀ մշտական ներկայացուցչությունը գտնվում է Փարիզում:

2019թ. հունվարի 17-ից ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ում ՀՀ մշտական պատվիրակ է հանդիսանում արտակարգ և լիազոր դեսպ

ան Քրիստիան Տեր-Ստեփանյանը:

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն ունի 3 հիմնական մարմին.

• Գլխավոր կոնֆերանսը Կազմակերպության որոշում կայացնող գերագույն ղեկավար մարմինն է:

Գլխավոր կոնֆերանսի նստաշրջանները գումարվում են երկու տարին մեկ անգամ, գլխավորապես` ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի քաղաքականությունը և գործունեության հիմնական ուղղությունները սահմանելու, այդ թվում` Կազմակերպության` որոշակի ժամանակահատվածի համար նախանշված ծրագիրը, բյուջեն և միջնաժամկետ ռազմավարությունը հաստատելու նպատակով: Հերթական (40-րդ) նստաշրջանը կայանալու է 2019թ. աշնանը: Նստաշրջանների աշխատանքներին մասնակցում են Կազմակերպության անդամ պետությունների և ասոցացված անդամների ներկայացուցիչները: Յուրաքանչյուր անդամ պետություն ունի մեկ ձայն:

Գլխավոր կոնֆերանսն ընտրում է Գործադիր խորհրդի անդամներին:

Գլխավոր կոնֆերանսի աշխատանքային լեզուներն են անգլերենը, արաբերենը, իսպաներենը, ռուսերենը, չինարենը և ֆրանսերենը:

ՀՀ ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանի ելույթը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր կոնֆերանսի 39-րդ նստաշրջանի ընթացքում, 2017թ.

http://mfa.am/hy/press-releases/item/2017/11/01/fm_unescogc/

ՀՀ ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանի ելույթը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր կոնֆերանսի 38-րդ նստաշրջանի ընթացքում, 2015թ.

http://mfa.am/hy/speeches/item/2015/11/06/min_unesco_speech/

ՀՀ ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանի ելույթը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր կոնֆերանսի 37-րդ նստաշրջանի ընթացքում, 2013թ.

http://www.mfa.am/hy/speeches/item/2013/11/11/unesco11112013_sp/

ՀՀ ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանի ելույթը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր կոնֆերանսի 36-րդ նստաշրջանի ընթացքում, 2011թ.

http://mfa.am/hy/speeches/item/2011/10/29/unesco_2910_sp/

ՀՀ ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանի ելույթը ՅՈՒՆԵՍՕ-ի Գլխավոր կոնֆերանսի 35-րդ նստաշրջանի ընթացքում, 2009թ.

http://www.mfa.am/hy/speeches/item/2009/10/08/unesco/

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր կոնֆերանսի 39-րդ նստաշրջանին մասնակցող ՀՀ պատվիրակության ելույթը, 2017թ. (մամուլի հաղորդագրությունն այդ մասին)

https://en.unesco.org/sites/default/files/33_armenia_right_of_reply_gpd_e_39_vr_11.pdf

ԱԳՆ Միջազգային կազմակերպությունների վարչության պետ, Հայաստանի` ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ազգային հանձնաժողովի գլխավոր քարտուղար Վահրամ Կաժոյանի ելույթը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր կոնֆերանսի 38-րդ նստաշրջանի ընթացքում, 2015թ.

http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/GBS/EXB/images/Armenia_eng.pdf

• Գործադիր խորհուրդն իր նշանակությամբ Կազմակերպության երկրորդ ղեկավար մարմինն է:
  Գործադիր խորհրդի նստաշրջանները գումարվում են տարին երկու անգամ` ապահովելու Գլխավոր կոնֆերանսի կողմից ընդունված Կազմակերպության ծրագրի, որոշումների պատշաճ կատարումը և իրականացնելու Գլխավոր կոնֆերանսի հաջորդ նստաշրջանի նախապատրաստական աշխատանքները: Վերջին (203-րդ) նստաշրջանը տեղի է ունեցել 2017թ. նոյեմբերի 16-ին: Հաջորդը (204-րդ) կայանալու է 2018թ. ապրիլի 4-17-ը:
• Գործադիր խորհրդի կազմում ընդգրկված են 58 անդամ պետություններ, որոնց մանդատը 4 տարի է:
  Քարտուղարությունը Կազմակերպության գործադիր մարմինն է, որի կազմում են գտնվում Գլխավոր տնօրենը և վերջինիս կողմից նշանակվող անձնակազմը: Կազմակերպության Գլխավոր տնօրենը նշանակվում է Գլխավոր կոնֆերանսի կողմից` Գործադիր խորհրդի առաջարկությամբ: Պաշտոնավարման ժամկետը 4 տարի է:

Կազմակերպության 10-րդ գլխավոր տնօրենը Օդրի Ազուլեն է, ով պաշտոնապես նշանակվել է 2017թ. նոյեմբեր ամսին:

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի նոր Գլխավոր տնօրենի ընտրությունները տեղի են ունեցել 2017թ. աշնանը՝ Գործադիր խորհրդի 202-րդ և Գլխավոր կոնֆերանսի 39-րդ նստաշրջանների ընթացքում:

http://www.unesco.org/new/en/unesco/about-us/who-we-are/secretariat/

https://en.unesco.org/director-general/former-dgs

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գործունեության ոլորտներն են կրթությունը, բնական գիտությունները, սոցիալական և հումանիտար գիտությունները, մշակույթն ու հաղորդակցությունը և տեղեկատվությունը:

Հայաստանի համագործակցությունը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հետ

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն ՄԱԿ-ի միակ մասնագիտացված գործակալությունն է, որն ունի Ազգային հանձնաժողովների համակարգ: Նրանք ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գործընկերներն են անդամ երկրներում: Նրանք կարող են ունենալ տարբեր կառուցվածք և գտնվել տարբեր գերատեսչությունների ենթակայության ներքո` կախված տվյալ երկրի ուրույն խնդիրներից:

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հետ աշխատանքները համակարգում է Հայաստանի` ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ազգային հանձնաժողովը(այսուհետ՝ Հանձնաժողով):

Հանձնաժողովն ստեղծվել է 1992թ. հոկտեմբերի 10-ին:

ՀՀ վարչապետի 2015թ. հունվարի 29-ի թիվ 58-Ա որոշմամբ հաստատվել են Հանձնաժողովի ներկայիս կանոնադրությունը և կազմը:

Կանոնադրության 1-ին հոդվածի համաձայն` Հանձնաժողովը «միջգերատեսչական խորհրդակցական մարմին է, որի գործունեության հիմնական նպատակը Միավորված ազգերի կրթության, գիտության և մշակույթի կազմակերպության հետ կրթության, գիտության, մշակույթի, հաղորդակցության ու տեղեկատվության ոլորտներում Հայաստանի Հանրապետութան պետական մարմինների, հաստատությունների և հասարակական կազմակերպությունների համագործակցության համակարգումն ու ապահովումն է»:

Հանձնաժողովն ամրապնդում և զարգացնում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի և Հայաստանի կրթական, գիտական և մշակութային կազմակերպությունների և շրջանակների միջև կապը` ապահովելով Հայաստանի մասնակցությունը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ծրագրերին և միջոցառումներին` անհրաժեշտության պարագայում ներկայացնելով Հայաստանի դիրքորոշումը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի իրավասության ներքո հարցերի շուրջ:

Հանձնաժողովի կազմում ԱԳ նախարարից բացի ներառված են հետևյալ նախարարները` մշակույթի, կրթության և գիտության, էկոնոմիկայի (ներկայիս` տնտեսական զարգացման և ներդրումների), բնապահպանության, արդարադատության, սպորտի և երիտասարդության հարցերի նախարարը, ինչպես նաև Կառավարության աշխատակազմի ղեկավարը:

Համաձայնության սկզբունքով ընդգրկված են Նախագահի աշխատակազմի ղեկավարը, ԳԱԱ նախագահը, Երևանի քաղաքապետը, Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի թանգարանների և արխիվի տնօրենը և Մեսրոպ Մաշտոցի անվան հին ձեռագրերի գիտահետազոտական ինստիտուտ հիմնադրամի («Մատենադարան») տնօրենը:

Հանձնաժողովի նախագահն է ՀՀ արտաքին գործերի նախարարը, գլխավոր քարտուղարը` ԱԳ նախարարության աշխատակազմի Միջազգային կազմակերպությունների վարչության պետը: Հանձնաժողովի քարտուղարությունը գտնվում է ԱԳ նախարարության կազմում՝ որպես Միջազգային կազմակերպությունների վարչության ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի բաժին:

Հանձնաժողովի հիմնական խնդիրները և գործառույթները շարադրված են Կանոնադրության 3-րդ և 4-րդ հոդվածներում:

Կանոնադրության 5-րդ հոդվածի համաձայն` Հանձնաժողովի բացարձակ իրավասության ներքո է գտնվում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի խորհրդանիշը (լոգո) տրամադրելու գործընթացը:

https://www.e-gov.am/decrees/item/14151/

http://en.unesco.org/countries/armenia/information

http://www.unesco.org/ncp/index.php?lc=E&module=national_commissions&rid=221

Բարձրաստիճան փոխայցելություններ

2018թ. Հոկտեմբերի 11-12-ը Ֆրանկոֆոնիայի միջազգային կազմակերպության երևանյան գագաթաժողովի շրջանակներում Հայաստան այցելեց ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գլխավոր տնօրեն Օդրի Ազուլեն, ով երկկողմ հանդիպումներ ունեցավ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և ՀՀ ԱԳ նախարար Զոհրաբ Մնացականյանի հետ, որոնց ընթացքում արծարծվեցին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի և Հայաստանի միջև գործակցության, մասնավորապես` գիտության, կրթության և մշակութային ժառանգության պահպանման ոլորտներում համագործակցության զարգացման հեռանկարները:

http://www.primeminister.am/en/press-release/item/2018/10/11/meeting-Francophonie/

https://www.mfa.am/hy/press-releases/2018/10/11/fm_unesco_oif/8616

2018թ. նոյեմբերի 13-ին Փարիզում՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կենտրոնակայանում, կայացավ ՀՀ Նախագահ Արմեն Սարգսյանի և Կազմակերպության գլխավոր տնօրենի հանդիպումը, որի ընթացքում անդրադարձ կատարվեց կազմակերպության շրջանակում Հայաստանի ակտիվ ներգրավվածությանը, մեր երկրի մշակույթն ու արժեքներն այս կառույցում լավագույնս ներկայացնելու հնարավորություններին:

https://www.president.am/hy/foreign-visits/item/2018/11/12/President-Armen-Sarkissian-working-visit-to-Paris/

2019թ. հունվարի 17–ին Փարիզում՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կենտրոնակայանում կայացավ ՀՀ արտաքին գործերի նախարար, ՀՀ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ազգային հանձնաժողովի նախագահ Զոհրաբ Մնացականյանի հանդիպումը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր տնօրեն Օդրի Ազուլեյի հետ:

https://www.mfa.am/en/press-releases/2019/01/17/fm_unesco_meeting/8967

Հայաստանի ներգրավվածությունը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մարմիններում

Հայաստանը վավերացրել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 20 իրավական փաստաթուղթ (14 կոնվենցիա, 5 արձանագրություն, 1 պայմանագիր), այդ թվում`

• 6 կոնվենցիա, կոնվենցիային կից 3 արձանագրություն և 1 պայմանագիր մշակույթի ոլորտում,
• 4 կոնվենցիա և 1 արձանագրություն կրթության ոլորտում,
• 2 կոնվենցիա հաղորդակցության և տեղեկատվության ոլորտում,
• 1 կոնվենցիա և դրան կից 1 արձանագրություն բնական գիտությունների ոլորտում,
• 1 կոնվենցիա սոցիալական և հումանիտար գիտությունների ոլորտում:

http://www.unesco.org/eri/la/conventions_by_country.asp?contr=AM&language=E&typeconv=1

http://www.unesco.org/eri/cp/factsheets/ARM_facts_figures.pdf

Հայաստանը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին կանոնավոր կերպով վճարում է իր անդամավճարը:

2017 թվականի համար այն կազմել է 8,001 եվրո և 10,081 ԱՄՆ դոլար:

Հայաստանը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 2-րդ (Արևելաեվրոպական երկրների) տարածաշրջանային և ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ֆրանկոֆոն երկրների խմբերի անդամ է:

Ներկայումս Հայաստանն անդամակցում է 1954 թվականի Կոնվենցիային կից 1999թ. երկրորդ արձանագրության շրջանակներում գործող Զինված ընդհարման դեպքում մշակութային արժեքների պաշտպանության (2017-2021 թթ.), 1970թ. կոնվենցիայի շրջանակներում գործող Մշակութային արժեքների` ծագման երկիր վերադարձը կամ ապօրինի յուրացման պարագայում դրանց ռեստիտուցիան խրախուսելու հարցերով միջկառավարական (2017-2021 թթ.), 1970թ. կոնվենցիայի անդամ պետությունների հանդիպման Օժանդակ (2015-2019 թթ.) և 2003 թվականի կոնվենցիայի շրջանակներում գործող Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պաշտպանության միջկառավարական (2016-2020 թթ.) կոմիտեներին:

http://www.unesco.org/new/en/culture/themes/armed-conflict-and-heritage/governance-and-meetings/1999-second-protocol-committee/

http://www.unesco.org/new/en/culture/themes/restitution-of-cultural-property/intergovernmental-committee/

http://www.unesco.org/new/en/culture/themes/illicit-trafficking-of-cultural-property/subsidiary-committee/

http://www.unesco.org/culture/ich/en/functions-00586

http://www.unesco.org/new/en/executive-board/members/#irfaq_1_b7c31

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կոնվենցիաներով սահմանված ցանկերում ընդգրկված հայտեր

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկված մշակութային արժեքները/վայրերը պատկանում են աշխարհի բոլոր ժողովուրդներին` անկախ դրանց գտնվելու վայրից: Այդ ցանկում ընդգրկված են մարդկության համար առավել մեծ արժեք ներկայացնող հուշարձանները և հուշահամալիրները: Յուրաքանչյուր պետություն կարող է հայտ ներկայացնել միայն այն մշակութային արժեքի/վայրի համար, որը գտնվում է իր սահմաններում:

http://whc.unesco.org/en/list/

Ցանկում Հայաստանը ներկայացված է հետևյալ հայտերով`

• «Հաղպատի և Սանահինի վանքեր» (1996թ., 2000թ.),
• «Էջմիածնի Մայր տաճար և եկեղեցիներ (սբ. Հռիփսիմե, սբ. Գայանե, սբ. Շողակաթ) և Զվարթնոցի տաճարի հնավայր» (2000թ.),
• «Գեղարդի վանք և Ազատ գետի վերին հովիտ» (2000թ.):

http://whc.unesco.org/en/statesparties/am

http://whc.unesco.org/en/list/777

http://whc.unesco.org/en/list/1011

http://whc.unesco.org/en/list/960

2018թ. դեկտեմբերի 7-ին «Զինված ընդհարման դեպքում մշակութային արժեքների պաշտպանության մասին» ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 1954թ. կոնվենցիային կից 1999թ. Երկրորդ արձանագրության կոմիտեի 13-րդ նիստի ընթացքում որոշում է կայացվել «Գեղարդի վանք և Ազատ գետի վերին հովիտ» վայրին՝ որպես մարդկության համար բացառիկ կարևորություն ուեցող արժեք, ուժեղացված պաշտպանության կարգավիճակ շնորհելու վերաբերյալ։

Այսպիսով «Գեղարդի վանք և Ազատ գետի վերի հովիտ» վայրը դարձել է Հայաստանի առաջին մշակութային արժեքը, որին ուժեղացված պաշտպանության կարգավիճակ է տրամադրվել:

http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/CLT/pdf/Enhanced-Protection-List-2019_Eng.pdf

Սպասողական/նախնական ցանկում են գտնվում հետևյալ հայտերը`

• «Երերույքի բազիլիկը և հնավայրը» (1995թ.),
• «Դվին քաղաքի հնավայրը/հնագիտական հուշարձանը» (1995թ.),
• «Տաթևի և Տաթևի Անապատ վանքերը և Որոտանի դաշտավայրի հարակից տարածքները» (1995թ.),
• «Նորավանքը և Ամաղու դաշտավայրի վերին հատվածը» (1995թ.):

http://whc.unesco.org/en/statesparties/am

http://whc.unesco.org/en/tentativelists/10/

http://whc.unesco.org/en/tentativelists/8/

http://whc.unesco.org/en/tentativelists/14/

http://whc.unesco.org/en/tentativelists/13/

Իրանի Իսլամական Հանրապետության տարածքում գտնվող Սուրբ Ստեփանոս, Սուրբ Թադեոս Առաքյալի և Ձոր Ձորի հայկական վանական համալիրները 2008թ. գրանցվել են Համաշխարհային ժառանգության ցանկում ԻԻՀ կողմից ներկայացված հայտի հիման վրա` «Իրանի հայկական վանական համալիրներ» անվանմամբ:

http://whc.unesco.org/en/list/1262

Թուրքիայի ներկայիս տարածքում գտնվող Բագրատունյաց հայկական թագավորության մայրաքաղաք Անիի ավերակները 2016թ. գրանցվել է Ցանկում` «Անիի հնագիտական վայր» անվանմամբ:

http://whc.unesco.org/en/list/1518

Ցանկում ներառված են նաև «Նեմրութ դաղ (լեռ)» (1987թ.), «Դիարբեքիրի ամրոց և Հեվսել այգիներ մշակութային բնապատկեր» (2015թ.) (ընդգրկում է մի շարք հայկական պատմա-ճարտարապետական կառույցներ) անվանմամբ հայտերը:

http://whc.unesco.org/en/list/448

http://whc.unesco.org/en/list/1488

«Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պաշտպանության մասին» ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 2003թ. կոնվենցիայով սահմանված են մի քանի ցանկեր: Կոնվենցիայում ոչ նյութական մշակութային ժառանգությունը բնութագրվում է որպես ավանդույթների, սովորույթների և մշակութային արտահայտությունների, ինչպես նաև գիտելիքների և հմտությունների այնպիսի ամբողջություն, որը մարդկանց որոշակի խմբերի, որոշ դեպքերում նաև անհատների կողմից ճանաչվում է որպես իրենց մշակութային ժառանգության մաս: Կազմակերպության կողմից տվյալ տարրը ցանկում ներառելու որոշումը չի ենթադրում սեփականության իրավունք:

http://www.unesco.org/culture/ich/en/lists

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Մարդկության ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ներկայացուցչական ցանկում Հայաստանը ներկայացված է հետևյալ տարրերով`

• «Դուդուկի երաժշտությունը» (2008թ.),
• «Հայկական խաչքարի արվեստ. խաչքարի խորհուրդը և խաչքարագործությունը» (2010թ.),
• «Սասնա ծռեր կամ Սասունցի Դավիթ» էպոսի կատարողական դրսևորումները» (2012թ.),
• «Լավաշ. ավանդական հացի պատրաստումը, նշանակությունը և մշակութային դրսևորումները Հայաստանում» (2014թ.),
• «Քոչարի. ավանդական խմբապար» (2017թ.):

Սպասողական/նախնական ցանկում ներառվել են հետևյալ հայտերը`

• «Աշուղական սիրավեպ. հայ աշուղական արվեստի կատարողական ավանդույթը, տեքստն ու երաժշտությունը» (2014թ.),
• «Տրնդեզ. նորապսակների և գարնան ավետաբեր տոնը Հայաստանում» (2016թ.):

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ծրագրերը

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի շրջանակներում իրականացվում են բազմաթիվ ծրագրեր: ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ծրագրերը ֆինանսավորվում են ինչպես կանոնավոր բյուջեից, այնպես էլ արտաբյուջետային աղբյուրներից:

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Աշխարհի հիշողություն» ծրագիրն արտացոլում է լեզուների, մշակույթների և ժողովուրդների բազմազանությունը: Ծրագրի նպատակն է կանխել աշխարհում գոյություն ունեցող արխիվների և գրադարանների արժեքավոր հավաքածուների կորուստն առանց հետքի և նպաստել դրանց լայն տարածմանը: Ծրագրի շրջանակներում գոյություն ունի «Աշխարհի հիշողության» ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի միջազգային ռեգիստր: Այն իրենից ներկայացնում է փաստագրական ժառանգության ցուցակ, որի մեջ ընդգրկված են այն փաստաթղթերը, ձեռագրերը, տեսա-հնչյունային նյութերն ու գրադարանային հավաքածուները և արխիվները, որոնք ճանաչվել են որպես բացառիկ նշանակություն ունեցող արժեքների մարմնավորում և պետք է վկայագրվեն ու պահպանվեն ամբողջ աշխարհի մարդկության համար: Ռեգիստրում իրենց տեղն են գտել հայկական երեք փաստագրական ժառանգության նմուշներ.

• Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանի հին ձեռագրերի հավաքածուն (1997թ.),
• Բյուրականի առաջին ուսումնասիրություն կամ Աստղագետ Բենիամին Մարգարյանի գալակտիկաների մասին ուսումնասիրությունը (2011թ.),
• Կոմպոզիտոր Արամ Խաչատրյանի ձեռագիր նոտաների և կինոերաժշտության հավաքածուն (2013թ.):

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մասնակցության ծրագիրը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կանոնավոր գործունեության կարևորագույն բաղադրիչներից է: Դրա շրջանակներում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն ֆինանսական աջակցություն է տրամադրում անդամ պետություններին` պայմանով, որ ներկայացված ծրագրային առաջարկներն առնչվում են կազմակերպության իրավասության ոլորտներին և համահունչ են դրա առաջնահերթ խնդիրներին և գերակայություններին:

Յուրաքանչյուր երկամյակ Հանձնաժողովը Մասնակցության ծրագրի շրջանակներում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի դիտարկմանն է ներկայացնում Հայաստանի շահերից և առաջնայնություններից բխող ծրագրային առաջարկներ:

Ի կատարումն ՀՀ կառավարության` 2017թ. հունիսի 6-ի թիվ 02/23.16/13235-17 հանձնարարականի և ՀՀ կառավարության` 2017թ. հունիսի 1-ի թիվ 579-Ն որոշման (ուժի մեջ է մտել նույն թվականի հունիսի 10-ին)`

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Մասնակցության ծրագրի 2016-2017 թթ. երկամյակի շրջանակներում Հանձնաժողովի քարտուղարության կողմից ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի քննարկմանը ներկայացվել էին 8 ծրագրերի նախագծեր՝ 7 ազգային և 1 տարածաշրջանային, որոնցից 5-ը (4 ազգային, 1 տարաշրջանային) հաստատվել և ֆինանսավորվել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից (ընդհանուր առմամբ` 110,850 ԱՄՆ դոլար, այն է` 23,279,852.1 ՀՀ դրամին համարժեք գումար)`

1. «Երևան քաղաքի, Կոտայքի, Գեղարքունիքի, Արարատի, Արմավիրի և Սյունիքի մարզերի բժշկական ուսումնական հաստատություններում ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի վերաբերյալ կրթության և ուսուցման որակի բարելավման նպատակով վերապատրաստման դասընթացներ-սեմինարներ» ծրագիրը (12,519,500.00 ՀՀ դրամ),

2. «Դասընթացավարների վերապատրաստում. կանանց ազդեցության և տղամարդկանց ու կանանց իրավահավասարության խթանում» ծրագիրը (11,965,980.00 ՀՀ դրամ),

3. «Տպագրության մարգարիտ». կոնֆերանս և ցուցահանդես` նվիրված Ոսկան Երևանցու տպագրությամբ հայերեն առաջին Աստվածաշնչի (1666թ.) 350-ամյակին» ծրագիրը (7,223,223.40 ՀՀ դրամ),

4. «Գեղարդի վանական համալիրի ժայռափոր եկեղեցիների և ջրահեռացման համակարգի պահպանության և ամրակայման մեթոդաբանությունները» թեմայով խորհրդաժողով» ծրագիրը (4,793,642.00 ՀՀ դրամ)`
5. պայմանագիր կնքած կազմակերպության անվանումը` «Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ
6. գտնվելու վայրը` ՀՀ, ք. Երևան, Թաիրովի 5
7. կազմակերպության կողմից դրամաշնորհ ստանալու համար ներկայացված ծրագիրը
8. ծրագրի կատարման վերաբերյալ հաշվետվություն (ըստ Պայմանագրի 1.3 կետի` Ծրագրի իրականացմանն առնչվող հաշվետվությունները պետական մարմնին ներկայացնելու վերջանաժամկետն է 2018թ. փետրվարի 1-ը, ինչը երկարացվել է մինչև 2018թ. մայիսի 1-ը՝ համաձայն Կողմերի միջև կնքված Պայմանագրին կից համաձայնագրի 1.1 կետի)
9. «Մերձավոր Արևելքի աստղագիտական ժառանգությունը» թեմայով միջազգային խորհրդաժողով» ծրագիրը (16,777,507.60 ՀՀ դրամ)`
10. պայմանագիր կնքած կազմակերպության անվանումը` «Հայկական աստղագիտական ընկերություն» ՀԿգտնվելու վայրը` ՀՀ, Արագածոտնի մարզ, Բյուրական 0213, Բյուրականի աստղադիտարան
11. կազմակերպության կողմից դրամաշնորհ ստանալու համար ներկայացված ծրագիրը
12. ծրագրի կատարման վերաբերյալ հաշվետվություն (Ծրագրի իրականացմանն առնչվող հաշվետվությունները պետական մարմնին ներկայացնելու վերջանաժամկետն է 2018թ. փետրվարի 1-ը)

Դրամաշնորհների գումարը ՀՀ կառավարության որոշումների հիման վրա փոխանցվել է Ծրագրերն իրականացնող կողմերին:

Ծրագրերն իրականացնելու գործընթացն սկսելու նպատակով ՀՀ ԱԳ նախարարությունը դրանք ներկայացրել է ՀՀ կառավարության հաստատմանը: ՀՀ կառավարության համապատասխան որոշումների հիման վրա կնքվել է պայմանագիր ՀՀ ԱԳ նախարարության և դրամաշնորհ ստացած, Ծրագիրն իրականացնող կազմակերպության միջև (առաջին 3 պայմանագրերը կնքվել են մինչև 2017թ. հունիսի 10-ը` ՀՀ կառավարության` 2017թ. հունիսի 1-ի թիվ 579-Ն որոշման ուժի մեջ մտնելը):

Հանձնաժողովի քարտուղարությունը Ծրագրերի իրականացմանն առնչվող հաշվետվությունները կներկայացնի Կազմակերպության կենտրոնակայան:

ՅՈՒՆԻԹՎԻՆ (համալսարանների թվինինգ և հաղորդակցություն, կապերի հաստատում) /ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Ասոցացված դպրոցների ծրագրի (ԱԴԾ) ցանցն ստեղծվել է 1953 թվականին: Ծրագրի ցանկում ներգրավված են 181 երկրների ավելի քան 10,000 կրթական հաստատություններ:

Հայաստանում Ցանցը գործում է 1997թ. մարտից:

Ներկայումս Ցանցը ներառում է հայաստանյան 10 դպրոցներ: Վերջիններս տարբերվում են մյուս դպրոցներից նրանով, որ ազգային ծրագրերի շրջանակներում համագործակցում են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հետ` աջակցելով Կազմակերպության արժեքների տարածմանը, նպատակների և խնդիրների իրականացմանը:

Տվյալ դպրոցների գործունեությունը ծավալվում է 4 հիմնական թեմաների շուրջ`

1. ՄԱԿ-ի համակարգի դերը ժամանակակից աշխարհում` արդի մարտահրավերների հաղթահարման գործում,
2. կրթություն հանուն կայուն զարգացման,
3. խաղաղություն և մարդու իրավունքներ,
4. միջմշակութային ուսուցում:

https://aspnet.unesco.org/en-us

http://www.unesco.org/new/en/education/networks/global-networks/aspnet/national-aspnet-websites/europe-and-north-america/

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ամբիոնների ծրագիրը հաստատվել է 1992 թվականին: Այն ծառայում է բարձրագույն ուսումնական և հետազոտական հաստատությունների կարողությունների բարելավմանը` նպաստելով դրանց միջև գիտելիքների փոխանակմանն ու համատեղ գործունեությանը:

Ներկայումս Հայաստանում գործում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 4 ամբիոն`

1. Մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ամբիոն (ԵՊԼՀ),
2. Կրթության կառավարման և պլանավորման ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ամբիոն (ԿԱԻ),
3. Կենսական գիտությունների ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ամբիոն (ԳԱԱ),
4. Կայուն զարգացման ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ամբիոն (ԳԱԱ):

 

• Հռչակավոր մարդկանց և կարևոր իրադարձությունների հոբելյանների ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի օրացույց

 

Oրացույցի 2016-2017 թվականների երկամյակի համար ընդգրկված են հետևյալ հոբելյանները.

• Ոսկան Երևանցու տպագրությամբ հայերեն առաջին Աստվածաշնչի (1666թ.) 350-ամյակը(Ֆրանսիայի և Նիդերլանդների աջակցությամբ) (2016թ.) և
• Հովհաննես Այվազովսկու (1817-1900 թթ.) ծննդյան 200-ամյակը (ներկայացված Ռուսաստանի հետ համատեղ` Իտալիայի աջակցությամբ) (2017թ.):

Oրացույցի 2018-2019 թվականների երկամյակի համար ընդգրկված են հետևյալ հոբելյանները.

• Կոմպոզիտոր, էթնոերաժշտագետ, բանահավաք, երգիչ Սողոմոն Սողոմոնյանի, հայտնի որպես` Կոմիտաս Վարդապետի (1869-1935 թթ.) ծննդյան 150-ամյակը (Ֆրանսիայի ու Գերմանիայի աջակցությամբ) (2019թ.) և
• Բանաստեղծ, գրող, թարգմանիչ Հովհաննես Թումանյանի (1869-1923 թթ.) ծննդյան 150-ամյակը(Վրաստանի և Ռուսաստանի աջակցությամբ) (2019թ.):

1998 թվականից առ այսօր Օրացույցում ներառվել է ՀՀ կողմից ներկայացված 23 հոբելյանական տարեթիվ:

http://en.unesco.org/celebrations/anniversaries

http://en.unesco.org/celebrations/anniversaries/2016/all

http://en.unesco.org/celebrations/anniversaries/2017/all

http://unesdoc.unesco.org/images/0025/002597/259732e.pdf#page=3

2018թ. սեպտեմբերի 6-ին ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի 1186-Ա որոշմամբ ստեղծվել են Հովհաննես Թումանյանի և Կոմիտասի ծննդյան 150-ամյակները նշող հոբելյանական հանձնաժողովներ:

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ակումբներ, կենտրոններ և ասոցիացիաներ

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի առաջին ասոցիացիան հիմնադրվել է Ճապոնիայում 1947 թվականին:

1981թ. ստեղծվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ակումբների, կենտրոնների և ասոցիացիաների համաշխարհային դաշնությունը, որն ապահովում է Ազգային ֆեդերացիաների գործունեության ընդհանուր համակարգումը` խրախուսելով համագործակցությունը նրանց միջև միջտարածաշրջանային և անդրտարածաշրջանային ծրագրերի միջոցով:

«ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ակումբների և միավորումների հայկական դաշնություն» (ՅՈՒՀԱԴ) հասարակական կազմակերպությունն ստեղծվել է 1993թ. նոյեմբերի 11-ին: Ներկայում այն ներառում է ինն ակումբ:

1995 թվականից ՅՈՒՀԱԴ-ն անդամակցում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ակումբների, կենտրոնների և ասոցիացիների համաշխարհային դաշնությանը, իսկ 2000 թվականից` ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ակումբների և միավորումների եվրոպական դաշնությանը:

http://en.unesco.org/countries/associations-centres-and-clubs-unesco

http://www.unesco.org/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/NATCOM/LIste_Clubs_UNESCO.pdf

http://wfuca.org/

http://www.efuca-unesco.org/

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կրթաթոշակներ

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն կրթաթոշակների, կրթական դրամաշնորհների տրամադրման միջոցով նպատակ է հետապնդում նպաստել մարդկային ռեսուրսների և ազգային կարողությունների ընդլայնմանն այն ոլորտներում, որոնք սերտորեն կապված են Կազմակերպության ռազմավարական նպատակների և առաջնային ծրագրերի հետ:

2006 թվականից ի վեր Հայաստանի ներկայացուցիչները պարգևատրվել են 8 կրթաթոշակով:

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մրցանակներ

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն այլ պետությունների կամ ընկերությունների/հաստատությունների հետ համագործակցությամբ սահմանում է Կազմակերպության գործունեության տարաբնույթ ոլորտներին առնչվող մրցանակներ, որոնց նպատակը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ծրագրերին և քաղաքականություններին աջակցելն ու նպաստելն է: Հանձնաժողովը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի քննարկմանն է ներկայացնում հայտարարված մրցանակների ոլորտների շրջանակներում զգալի ներդրում ապահոված կազմակերպությունների կամ անհատների թեկնածություններ:

Այլ օգտակար հղումներ.

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի պաշտոնական կայք` http://www.unesco.org/new/en/member-states/

Կազմակերպության պաշտոնական կայքի` Հայաստանին վերաբերող հատվածը`http://en.unesco.org/countries/armenia

Նախիջևանի Հին Ջուղայի հայկական գերեզմանատան ավերման հարցը

2005թ. դեկտեմբերի դրությամբ ադրբեջանական բանակի զինվորներն ու սպաներն ամբողջությամբ ոչնչացրել են Հին Ջուղայի հայկական գերեզմանոցի հազարավոր եզակի խաչքարերն ու տապանաքարերը` դրանով ավարտին հասցնելով վերջին երկու տասնամյակում Նախիջևանի և ողջ Ադրբեջանի տարածքի հայկական քրիստոնեական մշակութային ժառանգության իսպառ ոչնչացման պետական քաղաքականությունը:

Վանդալիստական այս գործողության ընթացքում Ջուղայի գերեզմանոցի միջնադարյան խաչքարերն ու տապանաքարերը վերածվել են խճազանգվածի ու նետվել Արաքս գետը: Գերեզմանոցի տարածքում հրաձգարան է կառուցվել:

Չնայած գոյություն ունեցող լուսանկարային ու տեսագրական բազմաթիվ անհերքելի վկայություններին ու ապացույցներին, մինչ օրս որևէ միջազգային կազմակերպություն` այդ թվում ՅՈւՆԵՍԿՕ-ն, համարժեք գնահատական չի տվել Ադրբեջանի կողմից պետական մակարդակով կազմակերպված և իրագործված այս վանդալիստական գործողություններին:

Դեռևս 1998 թվականից ՀՀ ԱԳ նախարարությունը դիմել է մշակույթի և մշակութային ժառանգության պահպանման միջազգային կազմակերպություններին` ահազանգելով Ջուղայի խաչքարերի ու տապանաքարերի ոչնչացման խնդրի մասին: Մասնավորապես, նամակներ են հղվել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գլխավոր տնօրենին ինչպես 1998թ., այնպես էլ 2002թ. և 2005թ.` ներկայացնելով իրավիճակն ու կոչ անելով միջոցներ ձեռնարկել Նախիջևանի հայկական հուշարձանների դեմ մշակութային եղեռնին վերջ տալու ուղղությամբ: 2005թ. հայկական կողմը հանդես է եկել նաև փաստահավաք առաքելություն կազմակերպելու նախաձեռնությամբ, որը, ըստ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի պարզաբանումների, անվտանգության պայմաններից ելնելով տեղի չի ունեցել:

Հուշարձանների և տեսարժան վայրերի պահպանման միջազգային խորհրդի` ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի խորհրդատվական մարմնի Գլխավոր Ասամբլեան 2008թ. սեպտեմբերի 30-ից հոկտեմբերի 4-ը Քվեբեքում կայացած իր 16-րդ նստաշրջանի ժամանակ ընդունել է բանաձև, որի 5-րդ կետով`

 

• «հրավիրում է Ադրբեջանի` որպես «Մշակութային և բնության համաշխարհային ժառանգության պահպանության մասին» կոնվենցիայի անդամ պետության իշխանությունների ուշադրությունը` Ջուղայի գերեզմանատան ավերման վրա և նրանց փոխանցում մշակութային արժեքների պահպանման հարցերով փորձագետների միջազգային համայնքի մտահոգությունը,

• դիմում է Ադրբեջանի իշխանություններին` արագացնելու ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի և/կամ Հուշարձանների և տեսարժան վայրերի պահպանման միջազգային խորհրդի` ԻԿՕՄՕՍ-ի փորձագետներից բաղկացած պատվիրակության մուտքը տեղանքն ուսումնասիրելու և միջազգային հանրությանն արդյունքների վերաբերյալ տեղեկացնելու նպատակով:

Ջուղայի խաչքարերի խնդրի մասին հայտարարություններ են արվել միջազգային տարբեր ատյաններում ու հանդիպումների ընթացքում: