Ընդհանուր տեղեկություններ

Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության (ԵՄ) միջև դիվանագիտական հարաբերությունները հաստատվել են 1992թ․ օգոստոսի 10-ին։

2023թ. դեկտեմբերի 18-ին Եվրոպական միությունում ՀՀ ներկայացուցչության ղեկավար դեսպան Տիգրան Բալայանն իր հավատարմագրերն է հանձնել Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելին:

2023թ. սեպտեմբերի 4-ին Հայաստանում Եվրոպական միության պատվիրակության ղեկավար դեսպան Վասիլիս Մարագոսն իր հավատարմագրերն է հանձնել ՀՀ նախագահ Վահագն Խաչատուրյանին:

ՀՀ-ԵՄ գործընկերություն

Հայաստանի և Եվրոպական միության միջև գործընկերության իրավական հիմքը 2017թ. նոյեմբերի 24-ին ստորագրված Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիրն է (ՀԸԳՀ), որը ՀՀ-ԵՄ հարաբերությունները բարձրացրեց նոր՝ գործընկերության մակարդակի: Համաձայնագիրն ուժի մեջ է մտել 2021թ․ մարտի 1-ին, սակայն համաձայնագրի 385-րդ հոդվածի համաձայն այն ժամանակավոր կիրառվել է 2018թ. հունիսի 1-ից։ Համաձայնագրի արդյունավետ կիրարկման նպատակով՝ ՀՀ-ԵՄ ՀԸԳՀ համակարգող միջգերատեսչական հանձնաժողովի նախաձեռնությամբ մշակվել է ՀԸԳՀ դրույթների իրականացման ճանապարհային քարտեզը։

Համաձայնագրով ստեղծվել է ՀՀ-ԵՄ գործընկերության ինստիտուցիոնալ շրջանակը։ ՀԸԳՀ-ով նախատեսված բարձրագույն քաղաքական մարմինը՝ ՀՀ-ԵՄ գործընկերության խորհուրդն է, որի նիստերն անցկացվում են տարեկան մեկ անգամ՝ Բրյուսելում։ Գործընկերության խորհուրդն իրականացնում է Համաձայնագրի կիրարկման գործընթացի վերահսկումն ու գնահատումը։ Համաձայնագրով նախատեսված կանոնադրային այլ մարմիններն են՝ գործընկերության կոմիտեն և առևտրի հարցերով գործընկերության կոմիտեն, ինչպես նաև գործընկերության հետևյալ ենթակոմիտեները՝

• Արդարադատության, ազատության և անվտանգության հարցերով ենթակոմիտե,
• Զբաղվածության և սոցիալական հարցերի, առողջապահության, վերապատրաստման և կրթության, տեղեկատվական հասարակության և աուդիովիզուալ քաղաքականության, գիտության և տեխնոլոգիաների, մշակույթի, երիտասարդության հարցերով ենթակոմիտե,
• Աշխարհագրական նշումների ենթակոմիտե,
• Մաքսային հարցերով ենթակոմիտե,
• Տնտեսական համագործակցության և այլ հարակից ոլորտների հարցերով ենթակոմիտե,
• Էներգետիկայի, տրանսպորտի, շրջակա միջավայրի, կլիմայի գործողության և քաղաքացիական պաշտպանության հարցերով ենթակոմիտե։

Վերոնշյալ մարմինների նիստերն անցկացվում են տարեկան մեկ անգամ, հաջորդաբար՝ Երևանում և Բրյուսելում:

ԵՄ խորհրդի որոշմամբ 2003թ․ հուլիսի 7–ին, ստեղծվել է Հարավային Կովկասի հարցերով ԵՄ հատուկ ներկայացուցչի պաշտոնը, որը 2008թ․՝ վրաց-ռուսական պատերազմից հետո, ԵՄ խորհրդի որոշմամբ վերափոխվել է Հարավային Կովկասում և Վրաստանի ճգնաժամի հարցերով ԵՄ հատուկ ներկայացուցչի պաշտոնի։ 2024թ. հուլիսից Հարավային Կովկասում և Վրաստանի ճգնաժամի հարցերով ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչն է Մագդալենա Գրոնոն։

2022թ. հոկտեմբերի 20-ից դեկտեմբերի 19-ը ԵՄ խորհրդի որոշմամբ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջազգային սահմանին  տեղակայվել  է  ԵՄ մշտադիտարկման կարողությունների երկամսյա քաղաքացիական առաքելություն:  2023թ. հունվարի 23-ին ԵՄ խորհուրդը որոշում է կայացրել Հայաստանում տեղակայել ԵՄ մշտադիտարկման նոր քաղաքացիական առաքելություն։  

2009թ. ի վեր Հայաստանի և Եվրոպական միության միջև ընթանում է մարդու իրավունքների շուրջ երկխոսությունը, որի նիստերն  անցկացվում  են  տարեկան մեկ անգամ, հաջորդաբար՝ Երևանում և Բրյուսելում:

2023թ. ի վեր Հայաստանի և Եվրոպական միության միջև ընթանում է քաղաքական և անվտանգային հարցերով երկխոսությունը, որի նիստերն  անցկացվում  են  տարեկան մեկ անգամ, հաջորդաբար՝ Երևանում և Բրյուսելում:

2025թ․ Հայաստանի և Եվրոպական միության միջև հիմնվել է անվտանգային և պաշտպանական հարցերով երկխոսության ձևաչափը։

Միգրացիա և մուտքի արտոնագրերի դյուրացում

2012թ. դեկտեմբերի 17-ին ստորագրվել են «Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության միջև մուտքի արտոնագրերի տրամադրումը դյուրացնելու մասին», իսկ 2013թ. ապրիլի 19-ին` «Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության միջև առանց թույլտվության բնակվող անձանց հետընդունման մասին» համաձայնագրերը։

Համաձայնագրերն ուժի մեջ են մտել 2014թ. հունվարի 1-ին և վերջինների կիրարկումը մշտադիտարկելու նպատակով ստեղծվել են համապատասխանաբար ՀՀ-ԵՄ մուտքի արտոնագրերի դյուրացման հարցերով և ՀՀ-ԵՄ հետընդունման հարցերով համատեղ կոմիտեներ, որոնց նիստերը տեղի են ունենում տարեկան մեկ անգամ, հաջորդաբար՝ Երևանում և Բրյուսելում։

2024թ. հուլիսի 22-ին ԵՄ խորհուրդն ընդունել է որոշում՝ Հայաստանի հետ մուտքի արտոնագրերի ազատականացման շուրջ երկխոսության մեկնարկի մասին:

Արևելյան գործընկերություն

Արևելյան գործընկերության (ԱլԳ) ձևաչափը հիմնադրվել է 2009թ.՝ որպես Եվրոպական հարևանության քաղաքականության հատուկ ուղղություն, որի նպատակն է խորացնել և ամրապնդել հարաբերությունները ԵՄ, նրա անդամ պետությունների և  արևելյան վեց հարևանների՝ Հայաստանի, Ադրբեջանի, Բելառուսի, Վրաստանի, Մոլդովայի և Ուկրաինայի միջև: 2021թ․ հուլիսից  Բելառուսն առկախել է իր մասնակցությունն Արևելյան գործընկերության ձևաչափում։

ԱլԳ շրջանակներում բազմակողմ համագործակցության առանցքում են պետական կառույցների հզորացման, տնտեսական զարգացման, էներգետիկ արդյունավետության բարձրացման, շարժունակության, ինչպես նաև մարդկանց միջև շփումների խթանման և այլ ոլորտների զարգացմանը վերաբերող հարցերը:  

ԱլԳ բազմակողմ համագործակցության ձևաչափերից են արտաքին գործերի և ոլորտային նախարարական հանդիպումները, ինչպես նաև արտաքին գործերի նախարարների ոչ պաշտոնական երկխոսությունը: Որպես կանոն, տարեկան երկու անգամ կազմակերպվում են ԱլԳ ավագ պաշտոնյաների հանդիպումներ՝ ԱԳ նախարարների տեղակալների մակարդակով։

ԱլԳ գագաթնաժողովը, որն անցկացվում է  բարձրագույն՝ երկրների ղեկավարների մակարդակով, սովորաբար տեղի է ունենում  երկու տարին մեկ անգամ։ Վերջին գագաթնաժողովը տեղի է ունեցել 2021թ․ դեկտեմբերի 15-ին, որի շրջանակներում ընդունվել է համատեղ հռչակագիր։

Խորհրդարանական համագործակցություն

Հայաստանի և Եվրոպական միության միջև փոխգործակցությունն ակտիվ է նաև խորհրդարանական հարթակում, որի հիմնական երկկողմ հարթակը ՀՀ-ԵՄ խորհրդարանական գործընկերության կոմիտեն է։ Վերջինիս կազմում ընդգրկված են ՀՀ Ազգային ժողովի և Եվրոպական խորհրդարանի պատգամավորներ (Եվրոպական խորհրդարանում Հարավային Կովկասի հետ հարաբերությունների հարցերով պատվիրակության անդամներ): Կոմիտեի տարեկան հանդիպումները հաջորդաբար անցկացվում են Երևանում, Բրյուսելում կամ Ստրասբուրգում: ՀՀ-ԵՄ խորհրդարանական գործընկերության կոմիտեի վերջին նիստը կայացել է 2025թ. փետրվարի 25-ին՝ Երևանում։

ԵՄ և ԱլԳ երկրների միջև խորհրդարանական համագործակցության հարթակն է «Եվրանեսթ» խորհրդարանական վեհաժողովը: «Եվրանեսթ» ԽՎ-ի կազմում ներառված է 60 պատգամավոր Եվրոպական խորհրդարանից և 10-ական պատգամավոր` ԱլԳ երկրների խորհրդարաններից:

«Եվրանեսթ» ԽՎ-ն ունի երկու համանախագահ, որոնցից մեկը ներկայացնում է Եվրոպական խորհրդարանը, իսկ մյուսը՝ ԱլԳ երկրներից մեկի օրենսդիր մարմինը:

«Եվրանեսթ» ԽՎ-ի շրջանակներում գործում են նաև 4 մշտական հանձնաժողովներ՝

1. Քաղաքական, մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության հարցերով,
2. Տնտեսական ինտեգրացիայի, օրենսդրական մոտարկման և ԵՄ քաղաքականության հետ ներդաշնակեցման հարցերով,
3. Էներգետիկ անվտանգության հարցերով,
4. Սոցիալական, կրթության, մշակույթի և քաղաքացիական հասարակության հարցերով:

2024 թվականի մարտի 19-21-ը Բրյուսելում տեղի է ունեցել Եվրանեսթ ԽՎ 11-րդ նիստը, որին բացման ելույթով է հանդես եկել ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ Ալեն Սիմոնյանը։

Քաղհասարակության հարթակ

ՀՀ-ԵՄ քաղաքացիական հասարակության հարթակում ներառված են Հայաստանի և Եվրոպական միության քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչներ, այդ թվում Եվրոպական տնտեսական և սոցիալական կոմիտեի և Արևելյան գործընկերության Հայաստանի ազգային հարթակի ներկայացուցիչներ։

Երկկողմ բարձրաստիճան փոխայցեր

Բրյուսել, ԵՄ

Հայաստան

ՀՀ-ԵՄ իրավապայմանագրային դաշտ

• «Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության միջև վիզաների տրամադրումը դյուրացնելու մասին» համաձայնագիր։
• «Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության միջև առանց թույլտվության բնակվող անձանց հետընդունման (ռեադմիսիայի) մասին» համաձայնագիր։
• «Հայաստանի Հանրապետության՝ մի կողմից, և Եվրոպական միության և ատոմային էներգիայի եվրոպական համայնքի ու դրանց անդամ պետությունների՝ մյուս կողմից, միջև Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության» համաձայնագիր։
• Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության միջև «Հորիզոն Եվրոպա» հետազոտությունների և նորարարության շրջանակային ծրագրին Հայաստանի Հանրապետության մասնակցության մասին» համաձայնագիր:
• «Հայաստանի Հանրապետության՝ մի կողմից, և Եվրոպական միության և դրա անդամ պետությունների՝ մյուս կողմից, միջև Ընդհանուր ավիացիոն գոտու մասին» համաձայնագիր:
• «Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության միջև «Ստեղծագործ Եվրոպա» ծրագրին (2021-2027) Հայաստանի Հանրապետության մասնակցության մասին» համաձայնագիր:
• Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության միջև Հայաստանում Եվրոպական միության առաքելության կարգավիճակի մասին համաձայնագիր:
• Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության միջև Հայաստանի Հանրապետության քրեական վարույթներով իրավական համագործակցության ոլորտում իրավասու մարմինների և Եվրոպական միության քրեական արդարադատության ոլորտում համագործակցության գործակալության (Եվրաջասթ) միջև համագործակցության մասին համաձայնագիր:
• Հայաստանի Հանրապետության դատախազության և արդարադատության նախարարության և Եվրաջասթի միջև Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության միջև Հայաստանի Հանրապետության քրեական վարույթներով իրավական համագործակցության ոլորտում իրավասու մարմինների և Եվրոպական միության քրեական արդարադատության ոլորտում համագործակցության գործակալության (Եվրաջասթ) միջև համագործակցության մասին համաձայնագրի իրականացման վերաբերյալ աշխատանքային պայմանավորվածություն:
• Աշխատանքային պայմանավորվածություն՝ Հայաստանի Հանրապետության իրավապահ մարմինների և Եվրոպական միության Իրավապահ համագործակցության գործակալության (Եվրապոլ) միջև համագործակցային հարաբերություններ հաստատելու վերաբերյալ:
• Հայաստանի Հանրապետության ներքին գործերի նախարարության և Եվրոպական միության իրավապահ ոլորտում համագործակցության գործակալության միջև փոխգործակցության մասին համաձայնագիր:
• Հայաստանի Հանրապետության ներքին գործերի նախարարության և Եվրոպական միության իրավապահ ոլորտում համագործակցության գործակալության միջև անվտանգ կապուղու մասին փոխըմբռնման հուշագիր,
• Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության միջև «Եվրոպական միության ճգնաժամային կառավարման գործողություններում Հայաստանի Հանրապետության մասնակցության շրջանակը սահմանելու մասին» համաձայնագիր:

Թարմացված է՝ 14.08.2025թ.