Հայաստանի Հանրապետություն-Եվրոպական միություն գործընկերություն

Եվրոպական միության (ԵՄ) հետ գործընկերության զարգացումը Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականության կարևորագույն ուղղություններից է:

ԵՄ հետ համագործակցությունը մեծապես նպաստել է Հայաստանում արդարադատության, պետական կառավարման բնագավառներում, տնտեսության մի շարք ոլորտներում, բարեփոխումների իրականացմանը, ինչպես նաև ժողովրդավարական հասարակության կայացմանը, մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանությամբ զբաղվող կառույցների ամրապնդմանը:

Հայաստանի անկախությունից ի վեր ԵՄ-ն Հայաստանի զարգացման ծրագրերին ամենամեծ ֆինանասական աջակցություն տրամադրողներից է։

2020թ. հուլիսի 31-ին ԵՄ-ում Հայաստանի Հանրապետության ներկայացուցչության ղեկավար է նշանակվել դեսպան Աննա Աղաջանյանը։ 2019թ. սեպտեմբերի 17-ին Հայաստանում ԵՄ պատվիրակության ղեկավար է նշանակվել դեսպան Անդրեա Վիկտորինը։

ՀՀ-ԵՄ Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիր

Հայաստանի և Եվրոպական միության միջև գործընկերության իրավական հիմքը 2017թ. նոյեմբերի 24-ին ստորագրված Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիրն է (ՀԸԳՀ): Համաձայնագիրը ժամանակավոր կիրառվել է 2018թ. հունիսի 1-ից և ուժի մեջ է մտել 2021թ. մարտի 1-ին։

Համաձայնագրով ստեղծվել է գործընկերության ինստիտուցիոնալ շրջանակ։ ՀԸԳՀ-ով նախատեսված բարձրագույն քաղաքական մարմինը՝ ՀՀ-ԵՄ գործընկերության խորհուրդը, իրականացնում է Համաձայնագրի կիրարկման գործընթացի վերահսկումն ու գնահատումը։ Համաձայնագրով նախատեսված կանոնադրային այլ մարմիններն են՝ գործընկերության կոմիտեն և առևտրի հարցերով գործընկերության կոմիտեն, ինչպես նաև գործընկերության ենթակոմիտեները։

Համաձայնագրի արդյունավետ կիրարկման նպատակով՝ ՀՀ-ԵՄ ՀԸԳՀ համակարգող միջգերատեսչական հանձնաժողովի նախաձեռնությամբ մշակվել է ՀԸԳՀ-ի դրույթների իրականացման ճանապարհային քարտեզը, որը հաստավեց ՀՀ վարչապետի 2021թ. հունիսի 1-ի որոշմամբ։  Այն բաղկացած է 300-ից ավելի միջոցառումներից, որոնք վերաբերում են ամենատարբեր ոլորտներին, այդ թվում՝ կրթություն և գիտություն, առողջապահություն, սոցիալական պաշտպանվածություն, ենթակառուցվածքներ, տնտեսություն, շրջակա միջավայրի պաշտպանություն և այլն։

Գործընկերության խորհուրդ

ՀՀ-ԵՄ գործընկերության խորհրդի նիստերը տեղի են ունենում տարեկան մեկ անգամ՝ Բրյուսելում։ ՀՀ-ԵՄ գործընկերության խորհրդի վերջին՝ 4-րդ, նիստը տեղի է ունեցել 2022թ․ մայիսի 18-ին։

Գործընկերության կոմիտե

ՀՀ-ԵՄ գործընկերության կոմիտեի նիստերը ևս տեղի են ունենում տարեկան մեկ անգամ, հաջորդաբար Երևանում և Բրյուսելում։ ՀՀ-ԵՄ գործընկերության կոմիտեի վերջին՝ 3-րդ, նիստը կայացել է 2022թ. ապրիլի 28-ին Երևանում։

ՀՀ-ԵՄ առևտրի հարցերով գործընկերության կոմիտեի վերջին՝ 4-րդ, նիստը տեղի է ունեցել 2022թ․ սեպտեմբերի 29-30-ը Բրյուսելում։

Գործընկերության ենթակոմիտեներ

Գործընկերության ենթակոմիտեների նիստերը տեղի են ունենում տարեկան մեկ անգամ։ 2022թ. կայացել են հետևյալ ենթակոմիտեների նիստերը.

• ՀՀ-ԵՄ մաքսային հարցերով ենթակոմիտեի 2-րդ նիստ /մարտի 15, առցանց/,
• ՀՀ-ԵՄ աշխարհագրական նշումների ենթակոմիտեի 3-րդ նիստ /սեպտեմբերի 26, առցանց/,
• ՀՀ-ԵՄ զբաղվածության և սոցիալական հարցերի, առողջապահության, վերապատրաստման և կրթության, տեղեկատվական հասարակության և աուդիովիզուալ քաղաքականության, գիտության և տեխնոլոգիաների, մշակույթի, երիտասարդության հարցերով (Մարդկանց միջև շփումների) ենթակոմիտեի 7-րդ նիստ /սեպտեմբերի 27, առցանց/,
• ՀՀ-ԵՄ արդարադատության, ազատության և անվտանգության հարցերով ենթակոմիտեի 12-րդ նիստ /նոյեմբերի 8, Բրյուսել/։

Երկկողմ բարձրաստիճան փոխայցեր

Բրյուսել, ԵՄ

2023թ. հունվար	Արարատ Միրզոյան, ՀՀ ԱԳ նախարար
2022թ. օգոստոս	Նիկոլ Փաշինյան, ՀՀ վարչապետ
2022թ. մայիս	Նիկոլ Փաշինյան, ՀՀ վարչապետ
2022թ. ապրիլ	Նիկոլ Փաշինյան, ՀՀ վարչապետ
2021թ․ դեկտեմբեր	Նիկոլ Փաշինյան, ՀՀ վարչապետ
2021թ․ դեկտեմբեր	Մհեր Գրիգորյան, ՀՀ փոխվարչապետ
2021թ․ դեկտեմբեր	Արարատ Միրզոյան, ՀՀ ԱԳ նախարար
2021թ․ նոյեմբեր	Արարատ Միրզոյան, ՀՀ ԱԳ նախարար
2021թ. հունիս	Նիկոլ Փաշինյան, ՀՀ վարչապետ
2020թ․ դեկտեմբեր	Արա Այվազյան, ՀՀ ԱԳ նախարար
2020թ. հոկտեմբեր	Արմեն Սարգսյան, ՀՀ նախագահ
2020թ. մարտ	Նիկոլ Փաշինյան, ՀՀ վարչապետ
2019թ. հունիս	Զոհրաբ Մնացականյան, ՀՀ ԱԳ նախարար
2019թ. մարտ	Նիկոլ Փաշինյան, ՀՀ վարչապետ
2018թ. դեկտեմբեր	Զոհրաբ Մնացականյան, ՀՀ ԱԳ նախարար
2018թ. հուլիս	Նիկոլ Փաշինյան, ՀՀ վարչապետ
2018թ. հունիս	Զոհրաբ Մնացականյան, ՀՀ ԱԳ նախարար
2018թ. փետրվար	Էդվարդ Նալբանդյան, ՀՀ ԱԳ նախարար
2017թ. մայիս	Էդվարդ Նալբանդյան, ՀՀ ԱԳ նախարար
2017թ. նոյեմբեր	Սերժ Սարգսյան, ՀՀ նախագահ
2017թ. փետրվար	Սերժ Սարգսյան, ՀՀ նախագահ
2016թ. մայիս	Էդվարդ Նալբանդյան, ՀՀ ԱԳ նախարար
2015թ. հունվար	Էդվարդ Նալբանդյան, ՀՀ ԱԳ նախարար

Հայաստան

2021թ․ հուլիս	Շառլ Միշել, Եվրոպական խորհրդի նախագահ
2021թ․ հուլիս	Օլիվեր Վարհեի, Եվրոպական հանձնաժողովի հարևանության և ընդլայնման հարցերով հանձնակատար
2020թ․ փետրվար	Մարգարիտիս Սխինաս, Եվրոպական հանձնաժողովի փոխնախագահ
2019թ. հուլիս	Դոնալդ Տուսկ, Եվրոպական խորհրդի նախագահ
2019թ. հունիս	Անդրուս Անսիպ, Եվրոպական հանձնաժողովի թվային միացյալ շուկայի հարցերով հանձնակատար
2019թ. հունվար	Յոհաննես Հան, Եվրոպական հանձնաժողովի հարևանության և ընդլայնման բանակցությունների հարցերով հանձնակատար
2017թ. հոկտեմբեր	Յոհաննես Հան, Եվրոպական հանձնաժողովի հարևանության և ընդլայնման բանակցությունների հարցերով հանձնակատար
2017թ. փետրվար	Քրիստիան Դանիելսոն, Եվրոպական հանձնաժողովի հարևանության և ընդլայնման բանակցությունների հարցերով գլխավոր տնօրեն
2016թ. մարտ	Ֆեդերիկա Մոգերինի, Եվրոպական հանձնաժողովի փոխնախագահ, արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության հարցերով ԵՄ բարձր ներկայացուցիչ
2015թ. հուլիս	Դոնալդ Տուսկ, Եվրոպական խորհրդի նախագահ
2015թ. մարտ	Յոհաննես Հան, Եվրոպական հանձնաժողովի հարևանության և ընդլայնման բանակցությունների հարցերով հանձնակատար

ԵՄ խորհրդի որոշմամբ 2003թ․ հուլիսի 7–ին, ստեղծվել է նոր՝ Հարավային Կովկասի հարցերով ԵՄ հատուկ ներկայացուցչի պաշտոնը։ 2008 թվականին՝ վրաց-ռուսական պատերազմից հետո, ԵՄ խորհրդի որոշմամբ ԵՄ հատուկ ներկայացուցչի պաշտոնը վերափոխվել է Հարավային Կովկասում և Վրաստանի ճգնաժամի հարցերով ԵՄ հատուկ ներկայացուցչի պաշտոնի։ 2017թ. նոյեմբերից Հարավային Կովկասում և Վրաստանի ճգնաժամի հարցերով ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչն է Տոյվո Կլաարը` թվով չորրորդն այս պաշտոնում։ 2019-2023թթ․ ընթացքում վերջինս Հայաստան է այցելել 22 անգամ, որից 9-ը՝  2022թ.։

2022թ. հոկտեմբերի 20-ից դեկտեմբերի 19-ը ԵՄ խորհրդի որոշմամբ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջազգային սահմանին  տեղակայվել  է  ԵՄ մշտադիտարկման կարողությունների երկամսյա քաղաքացիական առաքելություն:  2023թ. հունվարի 23-ին ԵՄ խորհուրդը որոշում է կայացրել Հայաստանում տեղակայել ԵՄ մշտադիտարկման նոր քաղաքացիական առաքելություն՝ վերջինիս մանդատի մեկնարկից երկու տարի ժամկետով։  

ՀՀ-ԵՄ իրավապայմանագրային դաշտ

Բացի ՀՀ-ԵՄ ՀԸԳՀ-ից, ՀՀ և ԵՄ միջև կնքվել են մի շարք այլ համաձայնագրեր: 2021-2022թթ․  ստորագրվել են հետևյալ համաձայնագրերը․

• «Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության միջև ընդհանուր ավիացիոն գոտու մասին» համաձայնագիրը ստորագրվել է 2021թ. նոյեմբերի 15-ին՝ Բրյուսելում: ՀՀ կողմից համաձայնագրի վավերացման գործընթացն ավարտվել է 2023թ. հունվարի 11-ին։ 2023թ. փետրվարի 20-ի դրությամբ ԵՄ անդամ երկրներից համաձայնագիրը վավերացվել է Էստոնիայի, Լատվիայի, Ավստրիայի և Չեխիայի կողմից։
• «Հայաստանի Հանրապետության իրավապահ մարմինների և Իրավապահ ոլորտում համագործակցության ԵՄ գործակալության միջև համագործակցային հարաբերություններ հաստատող աշխատանքայինփաստաթուղթը», ստորագրվել է 2021թ․ սեպտեմբերի 16-ին և ուժի մեջ է մտել սեպտեմբերի 17-ին։
• ՀՀ և ԵՄ միջև «Միության «Հորիզոն Եվրոպա» հետազոտությունների և նորարարության շրջանակային ծրագրին Հայաստանի Հանրապետության մասնակցության մասին» համաձայնագիրը ստորագրվել է 2021թ. նոյեմբերի 12-ին, ուժի մեջ է մտել 2022թ․ փետրվարի 10-ին։
• «Ստեղծագործ Եվրոպա» (2021-2027) ծրագրին Հայաստանի միանալու վերաբերյալ համաձայնագիր, ստորագրվել է 2022թ. հոկտեմբերի 11-ին և ուժի մեջ մտել 2022թ. դեկտեմբերի 28-ին։

Միգրացիա և մուտքի արտոնագրերի դյուրացում

2012թ. դեկտեմբերի 17-ին ստորագրվել են «Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության միջև մուտքի արտոնագրերի տրամադրումը դյուրացնելու մասին», իսկ 2013թ. ապրիլի 19-ին` «Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության միջև առանց թույլտվության բնակվող անձանց հետընդունման մասին» համաձայնագրերը։ Երկու համաձայնագրերն ուժի մեջ են մտել 2014թ. հունվարի 1-ին: Դրանց կիրարկման մշտադիտարկման նպատակով ստեղծվել են համապատասխանաբար ՀՀ-ԵՄ մուտքի արտոնագրերի դյուրացման հարցերով և ՀՀ-ԵՄ հետընդունման հարցերով համատեղ կոմիտեներ։

ՀՀ-ԵՄ Մուտքի արտոնագրերի դյուրացման հարցերով համատեղ կոմիտեի 6-րդ նիստը կայացել է 2021թ. ապրիլի 28-ին առցանց ձևաչափով։

ՀՀ-ԵՄ հետընդունման հարցերով համատեղ կոմիտեի 8-րդ նիստը տեղի է ունեցել 2022թ. հուլիսի 14-ին առցանց ձևաչափով:

Մարդու իրավունքների շուրջ երկխոսություն

2009թ. ի վեր Հայաստանի և Եվրոպական միության միջև ընթանում է մարդու իրավունքների շուրջ երկխոսություն: Նիստերն  անցկացվում  են  տարեկան մեկ անգամ, հաջորդաբար՝ Երևանում և Բրյուսելում: Վերջին՝ 12-րդ, նիստը տեղի է ունեցել 2022թ. նոյեմբերի 7-ին Բրյուսելում։

Քաղաքական և անվտանգային հարցերով երկխոսություն

2023թ. հունվարի 26-ին Երևանում կայացել է ՀՀ-ԵՄ քաղաքական և անվտանգային հարցերով երխոսության անդրանիկ նիստը։

Արևելյան գործընկերություն

Արևելյան գործընկերության (ԱլԳ) ձևաչափը հիմնադրվել է 2009թ.՝ որպես Եվրոպական հարևանության քաղաքականության hատուկ ուղղություն, որի նպատակն է խորացնել և ամրապնդել հարաբերությունները ԵՄ, նրա անդամ պետությունների և  արևելյան վեց հարևանների՝ Հայաստանի, Ադրբեջանի, Բելառուսի, Վրաստանի, Մոլդովայի և Ուկրաինայի միջև: 2021թ․ հուլիսին  Բելառուսն առկախել է իր մասնակցությունն Արևելյան գործընկերության ձևաչափում։

ԱլԳ շրջանակներում բազմակողմ համագործակցության առանցքում են պետական կառույցների հզորացման, տնտեսական զարգացման, էներգետիկ արդյունավետության բարձրացման, շարժունակության, ինչպես նաև մարդկանց միջև շփումների խթանման և այլ ոլորտների զարգացմանը վերաբերող հարցերը:  

ԱլԳ բազմակողմ համագործակցության ձևաչափերից են արտաքին գործերի և ոլորտային նախարարական հանդիպումները, ինչպես նաև արտաքին գործերի նախարարների ոչ պաշտոնական երկխոսությունը: Որպես կանոն, տարեկան երկու անգամ կազմակերպվում են ԱլԳ ավագ պաշտոնյաների հանդիպումներ՝ ԱԳ նախարարների տեղակալների մակարդակով։

2019-2022թթ․ ընթացքում ԱլԳ նախարարական հանդիպումներն անցկացվել են 8 անգամ, ներառյալ՝ Վիշեգրադյան քառյակի և ԱլԳ նախարարական համատեղ հանդիպումները։

ԱլԳ գագաթաժողովը, որն անցկացվում է  բարձրագույն՝ երկրների ղեկավարների մակարդակով, , սովորաբար տեղի է ունենում  երկու տարին մեկ։ Վերջին գագաթաժողովը տեղի է ունեցել 2021թ․ դեկտեմբերի 15-ին, որի շրջանակներում ընդունվել է համատեղ հռչակագիր։

Խորհրդարանական համագործակցություն

Հայաստանի և Եվրոպական միության միջև փոխգործակցությունն ակտիվ է նաև խորհրդարանական հարթակում, որի հիմնական երկկողմ հարթակը ՀՀ-ԵՄ խորհրդարանական գործընկերության կոմիտեն է։ Վերջինիս կազմում ընդգրկված են ՀՀ Ազգային ժողովի և Եվրոպական խորհրդարանի պատգամավորներ (Եվրոպական խորհրդարանում Հարավային Կովկասի հետ հարաբերությունների հարցերով պատվիրակության անդամներ): Կոմիտեի տարեկան հանդիպումները հաջորդաբար անցկացվում են Երևանում, Բրյուսելում կամ Ստրասբուրգում: ՀՀ-ԵՄ խորհրդարանական գործընկերության կոմիտեի վերջին նիստը կայացել է 2022թ. փետրվարի 23-24-ը Երևանում։

ԵՄ և ԱլԳ  երկրների միջև խորհրդարանական համագործակցության հարթակն է «Եվրանեսթ» խորհրդարանական վեհաժողովը: «Եվրանեսթ» ԽՎ-ի կազմում ներառված է 60 պատգամավոր Եվրոպական խորհրդարանից և 10-ական պատգամավոր` ԱլԳ երկրների խորհրդարաններից:

«Եվրանեսթ» ԽՎ-ն  ունի երկու համանախագահ, որոնցից մեկը ներկայացնում է Եվրոպական խորհրդարանը, իսկ մյուսը՝ ԱլԳ երկրներից մեկի օրենսդիր մարմինը:

«Եվրանեսթ» ԽՎ-ի շրջանակներում գործում են նաև 4 մշտական հանձնաժողովներ՝ 1. Քաղաքական, մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության հարցերով, 2.  Տնտեսական ինտեգրացիայի, օրենսդրական մոտարկման և ԵՄ քաղաքականության հետ ներդաշնակեցման հարցերով, 3. Էներգետիկ անվտանգության, 4. Սոցիալական, կրթության, մշակույթի և քաղաքացիական հասարակության հարցերով:

«Եվրանեսթ» ԽՎ հանձնաժողովների և բյուրոյի վերջին նիստերը տեղի են ունեցել 2022թ. փետրվարի 21-22-ը Երևանում, իսկ ԽՎ հերթական՝ 10-րդ, նիստը 2023թ. փետրվարի 20-21-ը Քիշնևում։

Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության միջև առևտրաշրջանառության ծավալներ (հազար ԱՄՆ դոլար)

	Արտահանում	Ներմուծում (ըստ արտահանող երկրի)	Ներմուծում (ըստ ապրանքի ծագման երկրի)
2019թ․	578,667.3	1,117,342.9	1,077,836.5
2020թ․	429,125.7	935,506.5	856,760.1
2021թ․ (հունվար-նոյեմբեր)	604,607.0	919,826.6	835,244.4
2022թ. (հունվար-նոյեմբեր)	717,240.6	1 543,117.4	1 305,405.3

 

Թարմացված է՝ 21.02.2023թ.